بررسی علم لدنی در تفاسیر ملاصدرا و آثار عرفانی امام خمینی (ره)

علم واژه ای عربی است که جمع مکسر آن علوم می باشد. در لغت نامه ها معناهایی از جمله دانش، اطلاع، شناخت، آگاهی، بصیرت، معرفت، شعور و بینشبیان شده و در حالت مصدری به معنای شناختن، آگاهی یافتن، دانستن و فهمیدن است (1) که در این معناها دو مفهوم شناختن و دانستن دو عنصر اصلیمعنایی علم محسوب می گردد (2). همچنین فراهیدی واژه علم را نقیض واژه جهل دانسته (3) و برخی هم علم را به ادراک حقیقت اشیا تعریف کرده اند (4). از انجا که خداوند عالم مطلق است لذا علم الهی زمانی که در اختیار انسان قرار می گیرد قرآن آن را علم لدنی می نامد. لغت شناسان واژه لدن را درمعنای ظرف زمان و مکان (عندیت) دانسته اند لذا لدنی را با یاء نسبت به معنای فطری، جبلی و بدون سعی و تلاش می دانند و علم لدنی را از نوع الهام الهی دانسته اند (5) لیکن برخی از لغت دانان لدن را اخص از واژه عندیت دانسته اند. (6) برخی از منابع لغت شناسی نیز لدن را به معنای فرعی درمقابل سخت (صلب) قرار داده اند (7) در هر حال آنچه مشترک همه معانی از علم لدنی است اشاره به اعطایی بودن این علم می باشد. علم لدنی را مقابل علممکتسب دانسته اند (8). بنابراین می توان علم لدنی را علومی دانست که بدون وسایط و آلات دنیایی و عادی از جانب خداوند در اختیار انبیاء و اولیاء قرار میگیرد (9) که با عنوان علم به ذات و صفات بدون واسطه یاد کرده اند.بر همین اساس در فرهنگ معارف اسلامی در ذیل علم لدنی می خوانید : علم لدنى علمى است که بنده از خدا آموزد بدون واسطه بشر یا ملک و این اصطلاح ماخوذ از قرآن است که فرمودند آتیناه من لذتا علما که اهل قرب را به تعلیم الهى و تفهیم ربانى معلوم و مفهوم شود نه به دلائل عقلى و شواهد نقلى و فرق علم لدنى و علم یقین آنکه علم یقین ادراک نور ذات و صفات الهىاست و علم لدنى ادراک معانى و کلمات از حق است بى واسطه بشر و آن بر سه قسم است وحى، الهام و فراست (10)