طراحی نظام کنترل و نظارت بر فرآیند توسعه شهرها

آخرین پدیده فضایی که انسان در محیط اجتماعی خویش ساخته است، شهر نام دارد. شهر شمار فراوانی از مردم و مقادیر عظیمی از سرمایه‏های مادی و معنوی را در منطقه‏ای محدود گرد می‏آورد و مظهر نهایی تلاش بشر است. گرایش به رشد و توسعه از مهم‏ترین عوامل پیشرفت و تکامل در همه جوامع بشری است و جریان توسعه به طور دائم و خودبه‏خود در شهر اتفاق می‏افتد. رشد و رکود جمعیت، اقتصاد، اشتغال، تولید، جابه‏جایی مردم و کالا، اسکان و مهاجرت، ایمنی، سوانح طبیعی، بهداشت عمومی، تضادهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، مسائل مهم و پیچیده‏ای هستند که می‏توان با اتخاذ روش‏های مناسب بر آنها تاثیرگذار بود و شرایط زندگی در شهرها را بهبود بخشید. نحوه دخالت در هر یک از این عوامل و جهت دادن به آن را می توان «نظام کنترل و نظارت بر توسعه شهری» تعریف کرد. این نظام شامل مجموعه‏ای از ابزارها، وسایل، سیاست‏ها و روش‏هایی است که برای دخالت در جریانات توسعه و شدت و یا کنترل و هدایت به سوی اهداف تعیین‏شده به کار برده می‏شوند. مسلماً با توجه به پیچیدگی و گستردگی ابعاد توسعه، همه عوامل تاثیرگذار بر آن به طور کامل در اختیار برنامه‏ریزان و مدیران اجرایی قرار ندارد و از سوی دیگر، فرمول و روش ثابتی نیز وجود ندارد تا بتوان به صورت مکانیکی و فیزیکی همه چیز را به دلخواه کنترل کرد. بخش‏های مختلف جریانات و روند توسعه شهرنشینی در سطوح مختلف جهانی، ملی، منطقه‏ای و محلی تحت تاثیر عوامل موثر و کلیدی که اساساً ناشی از سیاست، اقتصاد، فرهنگ، هنر و تکنولوژی هستند از طریق تجربیات فرایند گذشته جوامع مختلف بشری و پتانسیل‏ها و شاخص‏های خاص و درونی شهر مورد شناخت و بررسی قرار می‏گیرند. نظام کنترل و نظارت بر روند توسعه شهرها در ابعاد و استراتژی‏های ملی توسعه، طرح‏های توسعه، کلان‏شهرها، شهرهای بزرگ و کوچک و روستاها، تا مرحله کالبدی و عمران و ساختمان‏سازی، به طور همه‏جانبه قابل بررسی و برنامه‏ریزی است. اهداف پژوهش: روند توسعه شهری در کشورهای در حال توسعه با روند گذشته کشورهای توسعه‏یافته در بسیاری از موارد مشترک است. مهم‏ترین ویژگی توسعه شهری در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، سرعت وقوع آن است. یافتن سیاست مناسب و طراحی و تنظیم و کنترل توسعه شهری کاری مهم و پیچیده است و در این میان مشکل سیاستگذاری از مهم‏ترین مسائلی است که شهرسازان و برنامه‏ریزان امور شهری با آن روبه‏رو هستند. تجربیات جهانی، رابطه مثبت میان شهرنشینی با توسعه اقتصادی را به اثبات رسانده است. رشد شهری کلید توسعه اقتصادی است و اصلاحات در سیاست‏های توسعه و عمران شهری برای تقویت ظرفیت تولیدی شهرها و در عین حال به حداقل رساندن نقش دولت در امور عمرانی شهرها، بهبود اقتصاد و مدیریت شهری، افزایش سرمایه‏گذاری در بخش عمران شهری را می‏طلبد تا بتوان علاوه بر بهبود شرایط زندگی در شهرها، مشارکت سرمایه‏گذاران بخش خصوصی، مردم، سازمان‏های عمومی غیر دولتی و متخصصین را در فرایند توسعه شهری افزایش داد. شرط اساسی برای دستیابی به اهداف توسعه اقتصادی، آمادگی مردم و فراهم ساختن محیطی مطلوب برای پذیرفتن و تحقق آن است، چرا که به تجربه ثابت شده است که با صدور قوانین یکطرفه و از بالا به پایین، ضمانتی برای تحقق اهداف به وجود نمی‏آید. بنابراین باید سیستمی را طراحی و استخراج کرد که که به طور دائم در حال کنترل کمی و کیفی خود بوده و بتواند با ارزیابی گذشته و حال، بستر رشد آینده را فراهم کند. نتایج و دستاوردها: نتایج حاصل از این پژوهش عبارتند از: اصلاح قوانین و مقررات موجود، ارائه روش‏های کنترل و نظارت بر تهیه و اجرای طرح‏های شهری، بیان روش‏های نظارت بر ساخت‏وسازها و نحوه برخورد با تخلفات، ارائه راهکارهایی جهت مشارکت بخش خصوصی و مردم در امر کنترل و نظارت و روش‏های تشویقی در این زمینه.