مطالعه ژنتیکی در تعدادی از اکوتیپ ها و ارقام یونجه (Medicago sativa L.)

یونجه (Medicago sativa L.) از مهمترین گیاهان علوفه ای در جهان و همچنین در ایران است. هدف از این مطالعه تعیین ترکیب پذیری عمومی و خصوصی و هتروزیس برای عملکرد ماده خشک علوفه، ارزش غذایی علوفه و صفات مهم زراعی با استفاده از طرح تلاقی دی آلل یک طرفه، هشت لاین اینبرد نسبی یونجه (S2) برای تولید هیبریدهای ساده است. برای تولید هیبرید F1، خانواده های S2ی منشا گرفته از اکوتیپ ها و ارقام ایرانی و خارجی در گلخانه و با دست بدون اخته کردن تلاقی داده و استفاده شدند. آزمایشات مزرعه ای در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار، شامل هشت والد و 28 هیبرید دی آلل (F1) در کرج و اراک در سال 1394 انجام شد. صفات عملکرد ماده خشک، ارتفاع گیاه، سرعت رشد مجدد و تعداد ساقه در بوته، همچنین صفات کیفت علوفه برای دو سال 1395-1395 در دو منطقه کرج و اراک اندازه گیری شدند. نتایج تجزیه و تحلیل دی آلل تفاوت معنی داری برای ترکیب پذیری عمومی و خصوصی و برهم کنش آن ها با محیط نشان داد. صفات بررسی شده توسط عمل ژن های افزایشی از طریق افزایش تجمعی فراوانی آلل های مطلوب در نتیجه اثرات GCA معنی دار و اثرات غیرافزایشی ژن ها از طریق برهم کنش های ژن های مکمل ناشی از اثرات معنی دار SCA کنترل می شوند. تفاوت معنی دار مثبت برای ترکیب پذیری خصوصی، درصد هتروزیس میانگین والدین و هتروزیس والد برتر در هیبریدهای به‎دست آمده از اینبرد لاین‎های نسبی منشا گرفته از مناطق جغرافیایی متفاوت در دو سال و دو مکان بررسی شده مشاهده شد. همچنین DNA ژنومی لاین ها استخراج شده و محصولات حاصل پس از تکثیر با نشانگر های SSR، بر روی ژل پلی آکریل آمید جداسازی و رنگ آمیزی و امتیازدهی و ماتریس تشابه رسم شد. با استفاده از الگوریتم UPGMA و بر اساس ماتریس ضرایب تشابه تجزیه خوشه ای انجام گردید و مشاهده شد که دو اینبرد نسبی قهاوند و مهاجران در یک گروه کاملا متمایز با سایر گروه ها قرار دارند. نتایج این مطالعه، امکان بهره گیری از هتروزیس و بهبود صفات عملکرد و کیفیت، از طریق تلاقی اینبردهای نسبی انتخاب شده از اکوتیپ های ایرانی برای تولید واریته های هیبرید آزاد نشان می‎دهد. واژه های کلیدی : تلاقی دی آلل، عملکرد، کیفیت علوفه، ترکیب پذیری عمومی و خصوصی، هتروزیس و یونجه، نشانگر SSR