ارزیابی اثرات عوامل مدیریتی بر بهره وری آب گندم آبی و دیم در بخش علیای حوضه کرخه و توسعه کاربرد عوامل مناسب

این مطالعه باهدف ارتقا بهره وری آب در مزارع گندم دیم و آبی بالادست حوضه کرخه (به طور ویژه دشت هنام در استان لرستان) به مدت دو سال انجام شد. در سال اول پژوهش (سال زراعی 93-1392)، ابتدا وضعیت موجود منطقه از نظر میزان عملکرد گندم و بهره وری بارش در مزارع گندم دیم و بهره وری آب در مزارع گندم آبی مورد بررسی قرار گرفت. سپس سناریوهای مختلف مدیریتی به منظور ارتقا عملکرد و بهره وری آب مزارع گندم منطقه تعریف و مورد بررسی قرار گرفتند. در مزارع گندم دیم، برای ارایه سناریوهای مدیریتی، از قابلیت مدل AquaCrop استفاده گردید. در مزارع گندم آبی، سناریوهای مدیریتی براساس شرایط موجود و امکانات کشاورزان تعریف گردیدند. در سال دوم (سال زراعی 94-1393) سناریوهای مدیریتی در مزارع گندم دیم و آبی اجرا گردیدند. نتایج نشان داد که مدل AquaCrop با دقت بالایی قابلیت مدل سازی عملکرد دانه و بیوماس محصول را در شرایط دیم و تک آبیاری داراست. نتیجه کاربرد سناریوهای پیشنهادی مدل در مزارع تحقیقاتی گندم دیم، حاکی از مزیت مدیریت زراعی برتر بر مدیریت زراعی سنتی بود. با کاربرد تک آبیاری بهاره، متوسط بهره وری کل آب (بارش + آبیاری) در تولید گندم به 70/0 کیلوگرم بر متر مکعب افزایش یافت که نسبت به شرایط دیم به طور متوسط 74 درصد افزایش نشان داد. اعمال تک آبیاری با عمق 60 میلی متر در میانه دوره گل دهی، بیشترین تاثیر را در افزایش عملکرد دانه، بیوماس، بهره وری آب آبیاری و بهره وری کل گندم دیم داشت. حد مبنای بالای شاخص تنش آبی گیاه (CWSI) برای گندم دیم در منطقه هنام به میزان 2/6 درجه سانتی گراد و آستانه تنش آبی برای گندم دیم به میزان 36/0 تعیین گردید. همچنین بین دمای پوشش سبز و میزان آب موجود در نیمرخ خاک (در عمق توسعه ریشه گندم دیم) همبستگی بسیار بالایی مشاهده شد. پایش زراعی مزارع گندم آبی کشاورزان منطقه در سال زراعی 93-1392 نشان داد که کشاورزان، مزارع مذکور را به طور متوسط به میزان 43 درصد کمتر از نیاز آبیاری کامل گیاه، آبیاری نمودند. اعمال مدیریت های متفاوت آبی (قطع آب در یک یا دو نوبت آبیاری) در مزارع تحقیقاتی در سال دوم اجرای پژوهش (سال زراعی 94-1393)، سبب کاهش قابل ملاحظه عمکرد گندم در مزارع مذکور نسبت به تیمار بدون قطع آب شد. نتایج بیانگر آن بود که در شرایط مدیریتی حاضر، اعمال مدیریت کم آبیاری (به صورت قطع آب در مراحل رشد گندم) و تخصیص آب صرفه جویی شده برای تک آبیاری مزارع گندم دیم، گزینه مناسبی برای منطقه هنام نیست. واژه های کلیدی: تک آبیاری، کم آبیاری، گندم، مدل AquaCrop، هنام