تجزیه پایداریلاین های حاصل از اصلاح ارقام محلی برنج در استان گیلان

اثر متقابل ژنوتیپ × محیط برای پژوهشگران علوم اصلاح نباتات دارای اهمیت ویژه ای بوده و یکی از مسایل پیچیده برنامه های به نژادی برای تهیه ژنوتیپ های پرمحصول به شمار می رود. آگاهی از اثر متقابل ژنوتیپ × محیط به به نژادگران کمک می نماید تا بتوانند ژنوتیپ ها را با دقت بیشتری ارزیابی کرده و ژنوتیپ های برتر از نظر پایداری و عملکرد بالا را انتخاب نمایند. روش GGE بای پلات با بهره گیری از روش های چندمتغیره و رسم نمودارهای دو بعدی، علاوه بر تجزیه و تحلیل مناسب داده ها، کار تفسیر نتایج را هم تسهیل می نماید و از این رو یک روش مناسب برای تجزیه پایداری است. در این آزمایش تعداد 13 رقم اصلاح شده با منشا ارقام محلی ایرانی با دارا بودن خصوصیات کمی و کیفی مطلوب و طول دوره رشد مناسب، به همراه دو رقم هاشمی و صالح به عنوان شاهد در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در سه منطقه رشت، آبکنار و چپرسر طی دو سال زراعی(1393- 1392) مورد بررسی قرار گرفتند.نتایج حاصل از تجزیه واریانس ساده بر اساس الگوی طرح بلوک های کامل تصادفی نشان داد که بین ارقام برای اکثر خصوصیات مورد بررسی اختلاف معنی داری در سطح احتمال 1 درصد در سه مکان مورد آزمایش وجود داشت. نتایج حاصل از روش GGE بای پلات نشان داد که دو مولفه اصلی اول (معرف اثر اصلی ژنوتیپ) و دوم (معرف اثر متقابل ژنوتیپ × محیط) به ترتیب 77 و 20 درصد و در مجموع 97 درصد از تغییرات کل داده ها را توجیه کردند. پنج ژنوتیپ شامل لاین های IR18430-47، IR18430-56، IR18430-77، IR18430-75 و رقم محلی هاشمی در راس چندضلعی قرارگرفتند.این ارقام از نظر عملکرد دانه بهترین یا ضعیف ترین در بعضی از محیط ها و یا همه محیط ها هستند، چرا که بیشترین فاصله را از مرکز بای پلات داشتند. در محیط های مورد آزمایش،دو محیط بزرگو مجزا مشخص گردید. اولین محیط بزرگ واقعی شامل مناطق رشت و آبکنار با ژنوتیپ های برتر RI18430-47، RI18430-56، RI18430-60، RI18430-87، RI18430-12 و RI18430-72 و دومین محیط بزرگ واقعی شامل منطقه چپرسر با ژنوتیپ برتر RI18430-77 بود. در بین ژنوتیپ های انتخابی از نظر میزان عملکرد دانه و پایداری، سه لاینRI18430-60، RI18430-72 و RI18430-87 به دلیل داشتن میزان آمیلوز بالا و متعاقب آن عدم کیفیت پخت مناسب و میزان برنج خرد بالا و لاین RI18430-56 با دارا بودن خصوصیات کمی و کیفی مناسب، به دلیل خرد شدن دانه برنج بعد از پخت، علیرغم پایداری و دارا بودن عملکرد دانه مناسب مورد گزینش نهایی واقع نشدند. در حالی که، دو لاین RI18430-12 و RI18430-47 به دلیل برخورداری از میزان آمیلوز متوسط، طول دوره رشد و ارتفاع بوته مناسب و دارا بودن میزان برنج سفید بالا و برنج خرد کمتر به عنوان لاین های برتر گزینش گردیدند. دو ژنوتیپ انتخابی حاصل تلاقی بین رقم اصلاح شده صالح به عنوان والد مادری و رقم محلی هاشمی به عنوان والدی پدری است. از نظر مورفولوژی و ساختار ظاهری لاین RI18430-12 شبیه ارقام محلی بوده و دارای دانه های بلند و ریشک های کوتاه به رنگ سیاه می باشد. کیفیت پخت لاین خالص مذکور بسیار عالی بوده و شبیه کیفیت پخت ارقام محلی همانند ارقام هاشمی و دمسیاه بود. در حالی که لاین RI18430-47 شبیه رقم اصلاح شده صالح بوده و همانند آن دارای دانه های بلند و قطوری است و دارای ریشک های کوتاهی به رنگ سفید روشن تا زرد بوده و کیفیت پخت آن به دلیل داشتن میزان آمیلوز متوسط (21 درصد)، بسیار بهتر از رقم صالح می باشد، اما نسبت به ارقام محلی ایرانی کیفیت پخت ضعیف تری دارد. ارتفاع بوته در هر دو ژنوتیپ انتخابی کوتاه بوده و جز ژنوتیپ های زودرس تا میان رس محسوب می گردند.کلماتکلیدی: اثرمتقابل ژنوتیپ × محیط، برنج، پایداری، تجزیه GGE بای پلات وعملکرد دانه.