بررسی سازگاری و عملکرد برخی گونه های آویشن در دیم زارهای مختلف کشور- کرمانشاه

به منظور بررسی سازگاری و تعیین عملکردهای کمی و کیفی گونه های مختلف آویشن ‭(Thymus) ‬مجموعه آزمایش هایی در شرایط زراعی دیم و آزمایش گاهی استان کرمانشاه انجام شد. در آزمایش اول، تاثیر تراکم بر گونه های مختلف آویشن ‭(Thymus) ‬در شرایط دیم، در سال های ‮‭1386-90‬ در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه ماهی دشت استان کرمانشاه مورد بررسی قرار گرفت. این آزمایش به صورت کرت های خردشده در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. عامل اصلی شامل گونه های مختلف آویش ‭(Thymus) ‬در چهار سطح ‭(T. vulgaris‬، ‭T. kotschyanus‬، ‭T. eriocalyx Thymus daenensis) ‬و عامل فرعی نیز شامل سه تراکم کم، متوسط و زیاد به ترتیب ،‮‭6 4‬ و 8 بوته در مترمربع بود. نتایج حاصل از چهار سال آزمایش با استفاده از تجزیه مرکب مقایسه گردید. ویژگی های مورد مطالعه شامل ارتفاع بوته، قطر تاج پوشش، تعداد شاخه های گل دار، عملکرد سرشاخه، درصد و عملکرد اسانس، درصد تیمول و کارواکرول بود. نتایج نشان داد که اثرات اصلی گونه و تراکم بر عملکرد سرشاخه معنی دار گردید. تراکم 8 بوته در مترمربع بیش ترین عملکرد و عملکرد اسانس را داشت‭. T. daenensis ‬بالاترین ارتفاع (‮‭19/63‬ سانتی متر)، تاج پوشش (‮‭45/74‬ سانتی متر)، تعداد شاخه گل دار (‮‭84/13‬ شاخه) عملکرد (‮‭2614‬ کیلوگرم در هکتار)، درصد اسانس (‮‭5/70‬ درصد) و درصد تیمول (‮‭72/93‬ درصد) را در شرایط دیم داشت. ص ‭T.kotschyanus ‬بیش ترین میزان درصد کارواکرول (‮‭17/81‬ درصد) را تولید نمود. تراکم تاثیری بر ارتفاع، درصد اسانس و درصد کارواکرول نداشت ولی تراکم 4 بوته در مترمربع، قطر تاج پوشش با (‮‭28/40‬ سانتی متر و تعداد ساقه گل دار با (‮‭42/2‬ ساقه) را تولید نمود. تراکم 8 بوته در مترمربع نیز بالاترین عملکرد (‮‭2150‬ کیلوگرم) و بالاترین درصد تیمول (‮‭55/98‬ درصد) را تولید نمود. در آزمایش دوم، اثر تنش خشکی بر جوانه زنی گونه های مورد مطالعه در شرایط آزمایشگاهی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در چهار تکرار مورد بررسی قرار گرفت. فاکتور تنش خشکی جهت جوانه زنی بذور در شرایط آزمایشگاهی نیز در 5 سطح (3-، 6-، 9-، ‮‭12‬- بار و آب مقطر) برای 4 گونه آویشن در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که اثرات اصلی گونه و تنش خشکی بر جوانه زنی معنی دار بود. گونه های ‭T. kotschyanus ‬و ‭T. eriocalyx ‬دارای بیش ترین درصد جوانه زنی بودند به ترتیب (‮‭65/20‬ و ‮‭63/35‬ درصد‭). T. eriocalyx ‬بیش ترین طول ریشه چه (‮‭22/00‬ میلی متر) و ساقه چه (‮‭3/80‬ میلی متر) را نیز داشت. بیش ترین درصد جوانه زنی در تیمار شاهد (‮‭70/125‬)، طول ریشه چه در تیمار شاهد و 3- بار به ترتیب (‮‭16/94‬ و ‮‭17/68‬ میلی متر) و طول ساقه چه نیز در شرایط شاهد (‮‭6/28‬ میلی متر) مشاهده شد. هم چنین بالاترین سرعت جوانه زنی متعلق به گونه ‭T. vulgaris ‬با ‮‭6/43‬ جوانه در روز بود. در آزمایش دوم، اثر تنش خشکی بر جوانه زنی گونه های مورد مطالعه در شرایط آزمایشگاهی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در چهار تکرار مورد بررسی قرار گرفت. فاکتور تنش شوری جهت جوانه زنی بذور در شرایط آزمایشگاهی نیز در 5 سطح (،5 ،‮‭10‬ ،‮‭80 40 20‬، میلی مولار و آب مقطر) برای 4 گونه آویشن در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که اثرات اصلی گونه و تنش شوری بر جوانه زنی معنی دار بود، به طوری که گونه های ‭T. kotschyanus ‬و ‭T.eriocalyx ‬دارای طول ریشه چه به ترتیب (‮‭11/95‬ و ‮‭11/42‬ میلی متر) و ساقه چه به ترتیب (‮‭20/11‬ و ‮‭20/64‬ میلی متر) می باشند هم چنین در مورد درصد جوانه زنی، گونه ‭T. kotschyanus ‬با (‮‭91/56‬ درصد) بالاترین درصد جوانه زنی و در مورد سرعت جوانه زنی را نیز با ‮‭16/59‬ جوانه در روز) داشت. بیش ترین سرعت جوانه زنی درصد جوانه زنی، طول ریشه چه و طول ساقه چه در شرایط تنش 5 میلی مولار مشاهده شد. از نظر اندازه گیری صفات ریشه طول ریشه نتایج نشان داد گونه های ‭T.daenensis ‬و ‭T.kotschyanus ‬به ترتیب (‮‭36/84‬ و ‮‭36/74‬ سانتی متر بلندترین ریشه را داشتند واز نظر عرض ریشه گونه ‭T. daenensis ‬با (‮‭19/74‬ سانتی متر عریض ترین ریشه را در اختیار داشت، هم چنین از نظر وزن ریشه گونه ‭T.daenensis ‬با ‮‭73/24‬ گرم بیش ترین وزن را در اختیار داشت. در زمینه تاثیر تراکم بر وزن ریشه تراکم 4 بوته در مترمربع با وزن (‮‭43/29‬ گرم) و عرض ریشه تراکم های 8 و 6 بوته در مترمربع به ترتیب (‮‭16/39‬ و ‮‭16/80‬ سانتی متر) و طول ریشه اختلافی نداشتند. با توجه به اهمیت صفات عملکرد سرشاخه، درصد و عملکرد اسانس، گونه ‭T.daenensis‬، در شرایط دیم برتر بود. گونه ‭T. eriocalyx ‬نیز به دلیل دارابودن بالاترین درصد جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه و نیز بیش ترین طول ریشه چه در تمام شرایط تنش خشکی، شوری، نسبت به سایر گونه ها برتر بود. در نهایت نتایج حاکی از برتری گونه های محلی در آزمایش مزرعه ای در شرایط دیم و آزمایشگاهی نسبت به گونه خارجی ‭(T. vulgaris) ‬بود. لغات کلیدی: گیاهان دارویی، آویشن، تراکم ، عملکرد، دیم، تنش شوری، تنش خشکی، اسانس، تیمول