بررسی سازگاری و عملکرد برخی گونه های آویشن در دیمزارهای مختلف کشور

این تحقیق به منظور بررسی سازگاری و عملکرد سه گونه آویشن ‭ (Thymus daenensis Thymus carmanicus and Thymus vulgaris ) ‬در دیمزار های استان اصفهان، از سال ‮‭1386‬ شروع و تا سال ‮‭1390‬ ادامه داشت. بخش آزمایشگاهی در آزمایشگاه مرکز، بخش گلخانه ای و تولید نشا در ایستگاه شهید فزوه در ‮‭25‬ کیلومتری غرب شهر اصفهان و بخش مزرعه ای در ایستگاه تولید بذر اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان( قهیز) در 9 کیلومتری شهر داران اجرا گردید. در بخش آزمایشگاهی مقاومت به شوری و خشکی سه گونه آویشن بترتیب با 7 تیمار شوری(شاهد، محلول 5 ،‮‭10‬، ،‮‭40‬،‮‭80 20‬ و‮‭160‬ میلی مولار) و 6 تیمار خشکی (شاهد، محلول 3-، 6-، 9-، ‮‭12‬- و ‮‭15‬- بار‮‭6000‬ ‭PEG) ‬مورد بررسی قرار گرفت. در بخش گلخانه ای تحمل به خشکی سه گونه در گلدان با 4 تیمار (آبیاری با ظرفیت مزرعه، ‮‭75‬ درصد ظرفیت مزرعه‮‭50‬، درصد ظرفیت مزرعه و ‮‭25‬ درصد ظرفیت مزرعه) مورد بررسی قرار گرفت. در مزرعه نشا های تولید شده در اواخر فصل پاییزدر قالب طرح کرت های خرد شده با 3 تراکم (،‮‭6 4‬ و 8 بوته در متر مربع) در 3 تکرارکشت گردیدند. مراحل فنولوژیک، ارتفاع، قطرکانوپی، تعداد ساقه، عملکرد اندام هوایی تر و خشک، درصد تلفات، درصد رطوبت خاک خشک در عمق های ‮‭20-0‬ و ‮‭40 -20‬ سانتیمتر، وزن اسانس‮‭100‬ گرم سرشاخه خشک و عملکرد اسانس متوسط‮‭20‬ بوته خشک اندازه گیری شدند. نتایج بدست آمده نشان داد در سال اول (‮‭1389‬) گونه ‭Th. daenensis ‬با عملکرد ‮‭590/9‬ کیلوگرم در هکتارسرشاخه تر بالاترین عملکرد را داشت. بیشترین میزان سرشاخه خشک، سرشاخه تر و عملکرد اسانس در تراکم هشت بوته در مترمربع به ترتیب با میانگین ،‮‭669/1 200‬ و ‮‭5/76‬ کیلوگرم در هکتار بدست آمد. بالاترین میزان سر شاخه خشک را گونه ‭Th. daenensis ‬با تراکم هشت بوته در متر مربع با میانگین ‮‭241/3‬ کیلوگرم در هکتار تولید کرد. بالاترین میزان اسانس را گونه ‭Th. vulgaris ‬با میانگین ‮‭9/84‬ کیلوگرم در هکتار با تراکم هشت بوته در متر مربع حاصل گشت. در سال دوم(‮‭1390‬) بالاترین میزان سرشاخه خشک و تر را گونه ‭Th. vulgaris ‬تولید کرد. بالاترین ارتفاع مربوط به گونه ‭Th. vulgaris ‬بود. بالاترین میزان تاج پوشش، طول ریشه و درصد اسانس توسط گونه ‭Th. daenensis ‬تولید شد. گونه ‭Th. vulgaris ‬بالاترین وزن خشک ریشه را با میانگین ‮‭16/64‬ گرم در بوته تولید کرد. بالاترین عملکرد ماده خشک و تر بترتیب با میانگین ‮‭215/1‬ و ‮‭842/2‬ کیلوگرم در هکتار در تراکم 8 بوته در متر مربع بدست آمد. بیشترین درصد اسانس در تراکم 4 بوته در متر مربع و بالاترین عملکرد اسانس در تراکم 8 بوته در متر مربع تولید گردید. بالاترین عملکرد ماده خشک و تر را گونه ‭Th. vulgaris ‬در تراکم8 بوته در متر مربع تولید نمود. گونه ‭Th. daenensis ‬بالاترین عملکرد اسانس با میانگین ‮‭4/96‬ کیلوگرم در هکتار در تراکم 8 بوته در متر مربع تولید گردید. تجزیه مرکب داده های بدست آمده در دو سال آزمایش نیز نشان داد، گونه ‭Th. vulgaris ‬بالاترین ارتفاع، بالاترین عملکرد ماده خشک و تر و گونه ‭Th. daenensis ‬بالاترین تاج پوشش و درصد اسانس را تولید نمودند. بیشترین عملکرد ماده خشک، عملکرد ماده تر و عملکرد اسانس در تراکم 8 بوته در متر مربع بدست آمد. بالاترین عملکرد ماده خشک و عملکرد اسانس توسط گونه ‭Th. vulgaris ‬در تراکم 8 بوته در متر مربع حاصل شد. با استناد به نتایج بدست آمده می توان گونه ‭Th. daenensis ‬را برای کشت در چنین شرایطی توصیه کرد. نتایج آزمایش گلخانه ای نشان داد، بالاترین ارتفاع، عملکرد ماده خشک، عملکرد ماده تر، تعداد ساقه و تاج پوشش در تیمار ‮‭100‬ درصد ظرفیت مزرعه تولید گردید. اگرچه برای تعداد ساقه و تاج پوشش با تیمار ‮‭75‬ درصد ظرفیت مزرعه اختلاف معنی دار نشان نداد. وزن خشک ریشه در تیمار ‮‭75‬ درصد ظرفیت مزرعه به بالاترین میزان ( ‮‭0/3969‬ گرم در بوته) رسید ولی با تیمارهای ‮‭100‬ درصد و ‮‭25‬ درصد ظرفیت مزرعه اختلاف معنی دار نداشت. بالاترین ارتفاع ساقه، وزن خشک ریشه، عرض ریشه، عملکرد ماده خشک توسط گونه ‭Th. daenensis ‬در ظرفیت مزرعه تولید شد‭. Th. carmanicus ‬بالاترین عملکرد ماده خشک، گونه ‭Th. vulgaris ‬بالاترین عملکرد ماده تر و گونه ‭Th. carmanicus ‬بالاترین تعداد ساقه را تولید کردند. نتایج بدست آمده در شرایط گلخانه نشان داد که با افزایش میزان رطوبت در حد ظرفیت مزرعه هر سه گونه رشد کافی دارند. بطوریکه گونه ‭Th. carmanicus ‬هم توانسته است مقدار قابل قبول محصول تر و خشک تولید نماید. در شرایط اجرای آزمایش میزان آب ‮‭50‬ و ‮‭25‬ درصد ظرفیت مزرعه نتوانست عملکرد مناسبی را تولید نمایند. شاید به این دلیل که در گلدان های مورد استفاده گرما و تبخیر بالا بوده و موجب شده رطوبت به سرعت از دسترس گیاه خارج گردد. نتایج آزمایشگاهی نشان داد که کاهش درصد جوانه زنی سه گونه مورد بررسی از شوری ‮‭80‬ میلی مولار شروع و در شوری ‮‭160‬ میلی مولار به حد اقل خود رسید. بنابراین شوری ‮‭80‬ میلی مولار برای جوانه زنی این گونه ها محدودیت ایجاد می کند. نتایج تاثیر خشکی برجوانه زنی نشان داد جوانه زنی گونه ‭Th. daenensis ‬در محلول ‮‭12‬- بار با میانگین ‮‭42‬ درصدکاهش یافته و نهایتا در تیمار ‮‭15‬ - بار به ‮‭36/67‬ درصد رسید. پایین ترین درصد جوانه زنی گونه ‭vulgaris Th. ‬در محلول ‮‭12‬ - بار با میانگین ‮‭74/67‬ درصد بدست آمد. اگرچه با تیمار های 9 - و ‮‭15‬- با ر اختلاف معنی دار نشان نداد. بالاترین درصد جوانه زنی تحت تنش شوری و خشکی به گونه ‭Th. carmanicus ‬به ترتیب با میانگین ‮‭79/33‬ و ‮‭88/89‬ درصد تعلق گرفت. کمترین درصد جوانه زنی مربوط به گونه ‭Th. daenensis ‬تحت تنش خشکی بود. شناسایی ترکیبات اسانس سه گونه آویشن در شرایط دیم نشان داد گونه ‭Th. carmanicus ‬بیش از ‮‭70‬ درصد کارواکرول و حدود 2 درصد تیمول، گونه ‭Th. daenensis ‬بیش از ‮‭70‬ د