مدل سازی و تحلیل راهبردی رابطه میان کنشگران منطقه کلان شهری تهران با رویکرد نظریه بازی ها

این مقاله در سی ویکمین شماره فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست گذاری عمومی منتشر شده است. نگارندگان تلاش کرده اند با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، به دنبال مدل سازی و تحلیل رابطه میان کنشگران منطقه کلان شهری تهران در سطحی کلان و راهبردی با استفاده از نظریه بازی ها بپردازند. رشد و گسترش مناطق کلان شهری معمولا موجد ناسازگاری و عدم تطابق وابستگی هایی میان شهرداری ها، سازمان ها و ترتیبات نهادی موجود در حوزه تولید سیاست های سازگار حمل ونقل عمومی، مدیریت فاضلاب، برنامه ریزی کاربری زمین، برنامه ریزی مسکن و به طورکلی مدیریت و برنامه ریزی در این مناطق کلان شهری می شود (Zimmermann, 2014, p. 182). در واکنش به این ناسازگاری ها در بسیاری از مناطق و تجمع های کلان شهری در بسیاری از نقاط جهان فرم های متنوعی از حکمروایی با نتایج یکپارچه از منظر اثربخشی ارایه شده است (Heinelt, Razin, & Zimmermann, 2011, p. 19). به ویژه از دهه 1990 با توجه به محدوده های عملیاتی (کلان شهری)، محدودیت های مناطق، فرم های نهادی و سازمانی و حتی زمینه ها و بسترهای نظام های سیاسی، چشم اندازهای بسیار متفاوتی از ترتیبات حکمروایی مناطق کلان شهری به وجود آمد. این دهه که برخی از اندیشمندان با عنوان «رنسانس راه حل های مناطق کلان شهری» از آن یاد می کنند، با مباحث تکنوکراتیکی در خصوص بهترین شکل سازمانی مناطق کلان شهری همراه بود. به همین دلیل امروزه به سختی می توان از یک موضع برای شکل سازمانی ترتیبات حکمروایی مناطق کلان شهری سخن گفت (Kübler, 2012, p. 431). جان فریدمن پس از بررسی مناطق کلان شهری جهان و نمونه های آسیایی آن، سه چالش عمده آن ها را به این شرح برمی شمارد: 1) ضرورت استقرار چارچوبی نهادی و سیستم حکومتی کارآمد؛ 2) پایداری در مدیریت تحولات شهری؛ 3) برنامه ریزی مشارکتی (لاله پور، 1394: 6). از بیانات فریدمن چنین استنباط می شود که رفع معضلات و مشکلات پیش روی شهرهای کشورهای در حال توسعه ای نظیر ایران، به بهبود و ظرفیت سازی های نهادی موثر در ساختارهای مدیریت شهری، از طریق طراحی فرایندهایی از تصمیم سازی و برنامه ریزی مشارکتی با گروه ها و ذی نفعان مختلف شهری، امکان پذیر است (لاله پور، 1396: 60). این مسیله که بر خواسته از نظریه کنش ارتباطی هابرماس است در عرصه برنامه ریزی شهری در قالب نظریه برنامه ریزی ارتباطی و مشارکتی به نوعی توانسته با بیرون کشیدن شهروندان از کنج انفعال نظری، آن ها را به عنوان کنشگران فعال به عرصه عمل بیاورد (یزدانیان و کشتکار، 1395: 159). بنابراین با توجه به رشد و گسترش شهرهای بزرگ و ایجاد مناطق کلان شهری جدید و نیز مسایل و مشکلاتی که در حوزه های گوناگون بر این گستره های زیست حاکم است، مطالعه در خصوص مدیریت شایسته این مناطق لازم و ضروری است. اما تفرق های برنامه ای سیاستی، تفرق های عملکردی کارکردی و تفرق قلمروی منطقه کلان شهری تهران در حوزه مطالعه این پرسش را مطرح می کند که فرایند مطالعه باید از کجا و با چه ابزاری صورت گیرد تا به نتیجه ای قابل قبول منجر شود؟ از نخستین گام ها در این حوزه شناخت کنشگران و گزینه های آن ها در سطوح راهبردی، کلان و مدل سازی رفتار آن هاست. کاربست ابزارهای متداول مدل سازی در سیستم های اقتصادی- اجتماعی ازجمله شهرها و کلان شهرها علاوه بر تبیین صریح صورت مسیله، منجر به کشف راه حل های سازنده می شود. این ابزارها درصورتی که به خوبی استفاده شوند، درک و شناخت مسایل دنیای واقعی را تسهیل می کنند. یکی از این ابزارها نظریه بازی هاست. نظریه بازی ها یک نظریه تصمیم گیری چندجانبه است که در آن تصمیم گیرندگان و کنشگران با اولویت ها و ترجیحات متضاد، در قالب بازی ها، مشغول فعالیت هستند و برآیند تصمیمات آن ها با یک بازیگر تعیین نمی شود (Samsura, van der Krabben, & van Deemen, 2010, p. 565). در برخی از منابع به ریشه ها و بنیادهای نظریه بازی ها، در نظریه تصمیم گیری (Samsura et al., 2010, p. 564) و با عنوان «نظریه تصمیم گیری تعاملی» مطرح شده است (Tan, Liu, Zhou, Jiao, & Tang, 2015, p. 17)؛ اما این نظریه، نسبت به نظریات تصمیم گیری دارای تفاوت های روشنی است. نظریه تصمیم-گیری معمولا فرایندهای تصمیم گیری را از دیدگاه یک بازیگر یا کنشگر تحلیل می کند، درحالی که نظریه بازی ها بر تعامل میان بازیگران و کنش کنشگران تاکید دارد (Samsura et al., 2010, p. 565). به همین دلیل نظریه بازی ها به یکی از شناخته شده ترین روش ها برای مطالعه تضادها تبدیل شده است (Zanjanian, Abdolabadi, Niksokhan, & Sarang, 2018, p. 284) و از این منظر قابلیت کاربرد و مدل سازی رفتار کنشگران در فرایند مدیریت شهری را در سطوح کلان و خرد، دارد. این نظریه با ارایه چارچوبی برای مدل سازی تعاملات میان گروه های تصمیم گیری و درنهایت با تحلیل اقدامات مشترک، زمینه و نتایج این تعاملات را پیش بینی می کند (Roumboutsos & Kapros, 2008, p. 210). در این راستا پژوهش حاضر بر آن شد تا با مدل سازی رفتار کنشگران در سطح راهبردی و کلان، به الگوی مناسب و مطلوبی که شایسته منطقه کلان شهری تهران است، دست یابد. بنابراین با طرح پرسش هایی اساسی در پی پاسخگویی به آن هاست. این پرسش ها عبارت اند از: * در منطقه کلان شهری تهران کدام وضعیت و شرایط کنشگران به منزله وضعیت تعادلی شناخته می شود؟ * نظریه بازی ها کدام الگو و مدل را به عنوان مدل بهینه در عرصه مدیریت منطقه کلان شهری پیشنهاد می کنند؟ برای مطالعه و دریافت متن کامل این مقاله، روی لینک زیر کلیک کنید.