بررسی و نقد آثار مورخان صفوی پیرامون لشگرکشی میرنجم ثانی به ماوراءالنهر

      پس از شکست شیبک‏خان در جنگ مرو در رمضان سال 916، دومین رویداد مهم تاریخی در منطقۀ ماوراءالنهر، لشگرکشی یاراحمد اصفهانی (نجم ثانی)، وکیل شاه اسماعیل یکم، در سال 918 به آن منطقه بود که منجر به شکست سنگینی در برابر ازبکان گردید. این لشگرکشی، صرفنظر از پیامدهای فاجعه بار آن، از آن‏روی درخور بررسی است که انگیزه و اهداف واقعی آن در آثار مورخان صفوی با تفاوت‏ها و ضد و نقیض‏هایی بازتاب یافته است.       براین اساس، پرسش اصلی در این بررسی این است که از دیدگاه مورخان صفوی، انگیزه و اهداف واقعی این لشگرکشی چه بود؟ چه تفاوت‏ها و تضادهایی در این باره در نوشته‏های آنان دیده می‏شود؟ در این رابطه، مورخان صفوی- براساس چگونگی بازتاب این مسائل در آثارشان- به دو دستۀ کلی تقسیم می‏شوند : دسته‏ای از مورخان، هدف این لشگرکشی‏‏را در آغاز، سرکوبی ظهیرالدین محمد بابر امپراتور هند دانسته‏اند که بنا به نوشتۀ آنان در صدد سرکشی و طغیان بود. اما دسته‏ای دیگر، برعکس، هدف این لشگرکشی را از همان آغاز- بی‏آنکه گفتگویی از سرکشی بابر نمایند- فتح ماوراءالنهر و دفع خطر ازبکان دانسته اند. با بررسی و تطبیق این دو دیدگاه با یکدیگر و نیز در نظر گرفتن دلایل و شواهد دیگری در منطقۀ ماوراءالنهر، مشخص می‏شود که دیدگاه مورخان دستۀ دوم به حقیقت نزدیک‏تر بوده و قابل اعتماد است.    

Keywords:

واژگان کلیدی : مورخان صفوی , لشگرکشی , میرنجم ثانی , ماوراءالنهر , محمد بابر , ازبکان