کاربرد مفهومی رنگ در دو اثر منظوم «خسرو و شیرین» و «لیلی و مجنون»

رنگ‌ها دارای ویژگی‌های بصری، معنایی و روانی خاصی هستند که این ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد، آنها را در زمره‌ی مهم‌ترین ابزارهای خلق آثار هنری قرار داده است. رنگ در ادبیات، به عنوان یکی از هنرهای هفتگانه، بازتابی چشمگیر دارد. گویندگان و سخنوران چیره‌دست از رنگ به مثابه‌ی ابزاری کارآمد در تصویرسازی، خیال‌پردازی و انتقال مفاهیم بهره جسته‌اند. از همین‌رو با بررسی و تحلیل شیوه و میزان استفاده از عنصر رنگ در آثار شاعران و نویسندگان، می‌توان تا حدودی به زوایای پنهان و ساختار کلی آثار پی برد. با تکیه بر این ویژگی، در مقاله‌ی پیشِ رو دیدگاه نظامی نسبت به مقوله‌ی رنگ، میزان استفاده‌ی او از این عنصر و مقایسه و تحلیل رنگ‌های سیاه (مؤلفه‌ی اندوه)، سفید (مؤلفه‌ی امید)، سرخ (مؤلفه‌ی هیجان)، زرد (مؤلفه‌ی شادی)، سبز (مؤلفه‌ی معنویت) و آبی (مؤلفه‌ی آرامش) در دو منظومه‌ی «خسرو و شیرین» و «لیلی و مجنون» بررسی شده است. روش انجام این تحقیق، تحلیل محتوا و حجم نمونه، کلیه رنگ‌واژه‌های موجود در دو اثر نظامی گنجوی بوده است. جامعه‌ی آماری نیز کلیه اشعاری است که حاوی رنگ‌واژه هستند. در تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش‌های آمار توصیفی از قبیل توزیع و درصد فراوانی مؤلفه‌ها، جداول، نمودارهای ستونی و دایره‌ای استفاده شده است. مقایسه‌ی رنگ‌ها به عنوان مؤلفه‌های معنادار در آثار مذکور نشان می‌دهد که رابطه‌ی معناداری میان میزان استفاده از رنگ‌ها و محتوای هر یک از این دو مجموعه وجود دارد؛ عناصر امید، شادی و آرامش در «خسرو و شیرین» نسبت به «لیلی و مجنون» بیشتر و عناصر هیجان، معنویت و اندوه در «لیلی و مجنون» افزون بر «خسرو و شیرین» است. محققان پژوهش حاضر با استناد به این نتایج باور دارند که نظامی ضمن داشتن یک نگاه کلی به درون‌مایه‌ی داستان‌های خود، در استفاده از جزئیات نیز نهایت دقت را به خرج داده و از تمامی این جزئیات در زمینه‌ی یک ساختار کلّی بهره جسته است. اهداف پژوهش: بررسی میزان رنگ‌های به‌‌ کار رفته در دو منظومه‌ی «خسرو و شیرین» و «لیلی و مجنون». مقایسه‌ی بسامد رنگ‌واژه‌ها به عنوان مؤلفه‌های امید، اندوه، شادی، هیجان و معنویت در دو منظومه‌ی «خسرو و شیرین» و «لیلی و مجنون». سؤالات پژوهش: بار روانی و معنایی رنگ‌های گوناگون از نظر نظامی چگونه است؟ بسامد رنگ‌های مختلف در دو مجموعه‌ی «لیلی و مجنون» و «خسرو و شیرین» به چه میزان است و چه ارتباطی میان میزان رنگ‌ها و محتوای آثار یادشده وجود دارد؟

Keywords:

نظامی , «خسرو و شیرین» , «لیلی و مجنون» , رنگ