تحلیل گفتمان «تاریخ بیهقی» بر اساس نظریۀ فراتابی زبانی فرای و بازی زبانی ویتگنشتاین

بیهقی در تاریخش به نکته­ های ارزشمندی در رابطه با رفتار و کردار اشخاص و علل وقوع حوادث اشاره کرده ­است. مخاطب به سبب توصیفات جزئی و متوالی، مسحور سخن او می­ شود و تاریخ را به بهانه شکل داستانی آن می­ خواند و می­ پذیرد. این تاریخ مانند تواریخ دیگر تابع ساخت کلیشه­ ای نیست و بیهقی با برجای گذاشتن برخی نشانگان زبانی، تناقضی در ذهن مخاطب ایجاد کرده و او را به تفکر برای تحلیل و بازیابی نکات و گره­ های کور تاریخ، فرا­می­ خواند. زبان که پیکره­ای از بازی­ ها و کارکردهای زبانی است، وسیله­ ای برای دریافت این تناقضات است، اما فهم یک بازی زبانی مستلزمِ شرکت در آن شکلی از زندگی است که بازیِ زبانیِ موردِ نظر در بسترِ آن واقع م ی­شود. این مقاله بر آن است با توجه به شکل روایی و رمان­ گونگی­ تاریخ بیهقی، توجه مخاطب را به تلاش بیهقی برای کنار هم چیدن تمام گفتمان­ ها و دیالوگ­ ها، و تبیین زوایای آن جلب نماید و در مراتب بعد به تحلیل فراتابی­ ها و بازی­ های زبانی این گفتمان و اشخاص آن تاکید ورزد. با بررسی آواهای برخاسته از متن، مخاطب به شاکلۀ ذهنی گوینده نزدیک­تر می­ شود و معنای حقیقی حاصل می­ شود. بنابراین باید با بهره­ گیری از اطلاعات و نشانه­ های زبانی برای پر کردن جاهای خالی متن، گام برداشت و با تحلیل لایه­ های نهانی متن، از «گفتگو» به «زیرگفتگو» رسیده و معانی متن را فعال کرد. ضمن اینکه توجه به عناصر فعال در­ زمینۀ متن، سبک نوشتاری و پیش­فرض­ ها و دلالت­ های ضمنی و داستان­ های موازی، ما را با بازی­ های زبانی و کاربرد موقعیت­ های درون و برون زبانی به جای یکدیگر برای اغوا و ایجاد توهم، آشنا می­کند.

Keywords:

تاریخ بیهقی , حقیقت , دروغ , نشانۀ زبانی , بازی زبانی