فرامتن های تذکره الاولیاء عطار بر مبنای نظریۀ ژرار ژنت

برپایۀ نظر ژنت «هرگاه متن 1 به نقد و تفسیر متن 2 اقدام کند رابطۀ آنها رابطه­ ای فرامتنی خواهد بود؛ زیرا متن 2 که به تفسیر و تشریح یا نقد می­پردازد، نسبت به متن 1، فرامتن محسوب  م ی­شود. بر مبنای این تعریف می­توان دو دسته فرامتن برای تذکره­ الاولیاء در نظر گرفت. یکی فرامتن­ های درونی یا اظهارنظرهای تأییدی و تأویل­ هایی که در میانه یا پایان حکایات و اقوال آمده است و جنبۀ شرح و تفسیر دارد و دیگر فرامتن­ های بیرونی شامل اظهارنظرهایی تأییدی یا انکاری دربارۀ متن که جنبۀ نقادانه می­ یابد و تأویل­هایی که به طور مجزا از متن تذکره­ الاولیاء ارائه می­ شود. تذکره­ الاولیاء کتابی است که عمدۀ مطالب آن، حکایات و اقوال اولیاست. بنابر گفتۀ عطار در مقدمۀ کتابش او قصد داشته در میانۀ کتابش کمتر سخن و شرحی از خود بیاورد. اما خوانندۀ تذکره ­الاولیاء در مطالعۀ این کتاب به عباراتی برمی خورد که شرح و تأویل اقوال و حکایات عارفان است و یا نشانگر نظرگاه نویسنده به آنهاست. این اظهارنظرها که اغلب تأییدی است و این تأویل­ ها که گاه در میانه و گاه در پایان مطلب آمده است به شیوه­ ها و عناوین گوناگون مطرح شده است و گونه ­ای فرامتن به حساب می­ آید. همچنین انتقادها و نظرات نویسندگان، محققان و منتقدان حوزۀ عرفان و سرگذشتنامه ­های عرفانی، گونه­ ای دیگر از فرامتن­ های این اثر را تشکیل می­دهند.

Keywords:

تذکره الاولیاء , عطار , فرامتنیت , ژرار ژنت , فرامتن درونی , فرامتن بیرونی