بررسی و تحلیل کنش‌ها و ویژگی‌های قهرمان‌ـ پهلوان در داستان‌های قهرمانی عامه فارسی و مقایسه آن با شاهنامه

قهرمان­گرایی یکی از موضوعات اساسی در داستان­های عامه منثور فارسی است. قهرمان‌ـ پهلوان در این داستان­ها از نظر کنش، الگو و عملکرد، ویژگی‌هایی دارد که عموماً متعلق به باورهای اسطوره­ای و سنت­های قهرمانی پیش و پس از اسلام در ایران است. عوامل تاریخی و اجتماعی زیادی را می­توان در نگاه‌داشت و انتقال این سنت­ها و باور­ها مؤثر دانست که وجود شاهنامه فردوسی یکی از مهم­ترین آنهاست. به­گونه­ای که در اغلب موارد می‌توان کنش­ها و ویژگی­های پهلوان در شاهنامه را پروتوتایپ یا نمونه نخستین قهرمان‌ـ‌پهلوان ادب عامه دانست. در این پژوهش، با بررسی چهار اثر منثور قهرمانی از ادب عامه فارسی (سمک عیار، حسین کرد، قصه حمزه، امیرارسلان) که هر یک متعلق به دوره­ای خاص هستند و زمینه غالب در هر کدام قهرمانی است، به شناسایی برخی از ویژگی­های جسمانی، اخلاقی و کنش­های رزمی، سیاسی و اجتماعی قهرمان‌ـ پهلوان و مقایسه آن با شاهنامه پرداخته­ایم. نتایج به‌دست‌آمده از این تحقیق به این قرار است: با وجود شکل‌گیری آثار مزبور در سده­های تاریخی، قهرمان‌ـ پهلوان بسیاری از ویژگی­های اسطوره‌ای و حماسی پهلوان شاهنامه را در خود حفظ کرده است. برخی از این کنش­ها و ویژگی­ها کاملاً با نمونه­های اسطوره­ای و حماسی شاهنامه مطابقت دارد و راویان و نویسندگان سعی در هم‌سان­سازی قهرمان‌ـ پهلوان ادب عامه با شاهنامه داشته­اند. در مواردی نیز با وجود شباهت، تفاوت­هایی میان این کنش­ها و ویژگی­ها دیده می­شود. تفاوت­ها اغلب در اخلاق و برخی از کنش­های سیاسی و اجتماعی قهرمان‌ـ پهلوان بوده است که حاصل موقعیت فکری و فرهنگی دوران پدیدآمدن آثار ادب عامه و تغییر و تحولات نظام عیاری است. بیشترین شباهت­ها نیز در ویژگی­های ظاهری، قدرت جنگاوری، نوع تولد، تربیت، مراحل رشد و سال­های آرمانی قهرمان‌ـ پهلوان دیده می­شود.  

Keywords:

Shahnameh , Popular Literature , Samak Ayyar , Hossein Kurd , Hamza's Tale , Amir Arslan Namdar , Hero-Pahlavan , Actions , Characteristics , شاهنامه , ادب عامه , سمک عیار , حسین کرد , قصه حمزه , امیرارسلان نامدار , قهرمان- پهلوان , کنش­ها , ویژگی­ها