تحلیل انتقادی گفتمان طریقت و شریعت دربارﮤ ﻗﺼﮥ ابومسلم‌نامه

ﻗﺼﮥ «ابومسلم‌نامه» از زمان پیدایش، یعنی دوران سلجوقیان تا پایان عصر صفویه، ﺻﺤﻨﮥ رویارویی طیف‌ها و جریان‌های مذهبی‌فرهنگی و فکری، به تبعیت قدرت سیاسی، بوده است. قصه‌ای با قهرمانی، ایرانی که باورهای مذهبی وقت را به چالش کشید. در ابتدای قدرت‌یابی صفویان، این قصه علاوه‌بر سرگرم‌کردن یاوران قزلباش مرشد کامل، در حکم مرام‌نامه‌ای اعتقادی، در انسجام و تشجیع آنها برای غلبه بر حریفان مخالف داخلی و خارجی نقش بارزی ایفا کرد؛ ولی با تثبیت حکومت صفویه و ورود گفتمان شریعت، این اثر با بی‌مهری روبه‌رو شد و حتی راویان و دوستارانش، با هجمه و تهدید و قتل مواجه شدند. هدف این مقاله با تأکید بر فتوای محقق کرکی 940ق/1533م، عالم برﺟﺴﺘﮥ دورﮤ صفویه، و علمای شیعی آن است که ضمن بازنمایی بافت تاریخی حکومت صفویه، علت‌های همگرایی موافقان و واگرایی مخالفان این اثر کلاسیک را به طرح گفتمان شریعت و طریقت بررسی کند؛‌ سپس براساس مربع «وون‌دایک» و استفاده از تمهیدات بلاغی‌بیانی، این مسئله را تبیین کند که هر گفتمان چگونه با استفاده از شگردهای تخریب، انکار، تهدید و قتل و در مقابل با برجسته‌کردن ویژگی‌های مثبت خود، قادر است حریف را از ﺻﺤﻨﮥ قدرت به حاشیه براند. نتیجه آنکه علما به علت ساختارمندبودن گفتمان شریعت و جلب نظر شاهان صفوی، با بهره‌گیری از تمهیدات بلاغی و با خدشه واردکردن به باورها و قهرمان‌های گفتمان تصوف و قزلباش‌ها، موفق شدند آنها را از ﺻﺤﻨﮥ قدرت بیرون برانند و با کنترل و تفوق قدرت، گفتمان شریعت را بر ارکان سیاسی سیطره دهند.

Keywords:

ابومسلمنامه , شریعت (علما) , طریقت (صوفیان) صفویه , تحلیل گفتمان انتقادی