روش بهینه تعیین غلظت آستانه بحرانی هدررفت فسفر برای خاک‌های حوزه آبخیز تلخه‌رود، استان آذربایجان شرقی

مقادیر بالای فسفر خاک ممکن است، غلظت فسفر رواناب را به ­اندازه­ای بالا ببرد که باعث آلودگی فسفری پیکره‌­های آبی شود. در این پژوهش، سنجشی بین دو روش عصاره­‌گیری آزمایشگاهی و شبیه‌­سازی باران­ برای بررسی سطح آستانه­ زیست‌محیطی غلظت فسفر انجام شده ­است تا بین این دو روش، روش بهینه برگزیده شود. برای این منظور، از خاک­‌های حوزه­­ آبخیز تلخه‌­رود واقع در استان آذربایجان ­شرقی بهره­‌گیری شده است. به این منظور، از 30 نقطه­ این حوضه که فسفر فراهم آن‌­ها در دامنه­ گسترده­ای قرار داشت، نمونه‌­های خاک برداشت شدند. پس از اندازه­‌گیری ویژگی­‌های عمومی، فسفر فراهم خاک‌ها با روش‌های اولسن، مهلیچ-3، سلطان­پور و کاغذ صافی آغشته به اکسید آهن اندازه­‌گیری شد. فسفر محلول در آب نمونه‌­های خاک در آزمایشگاه و فسفر محلول رواناب نمونه­‌های خاک تحت شبیه­‌سازی باران از نوع دوار با شدت 75 میلی‌­متر بر ساعت به­ مدت 30 دقیقه اندازه­‌گیری شد. یافته­‌های به‌­دست آمده نشان دادند که نقطه­ شکستگی در رابطه­ بین غلظت فسفر رواناب و غلظت فسفر فراهم خاک به‌­روش‌­های گوناگون در غلظت­‌های نزدیک به ­غلظت­‌های رابطه­ بین غلظت فسفر فراهم با چهار روش اندازه­‌گیری با میزان فسفر محلول خاک دیده شده­ است. غلظت آستانه­ زیست­‌محیطی فسفر برای خاک­‌های این منطقه را می­‌توان بر اساس هر دو روش عصاره‌­گیرهای آزمایشگاهی و شبیه­‌ساز باران برآورد کرد. به‌دلیل این­که روش آزمایشگاهی ساده‌­تر بوده، نیازمند زمان کمتری است، برای برآورد غلظت آستانه توصیه می­‌شود. از آن­جایی­ که اختلاف شیب دو خط شکسته در روش نوارهای کاغذی آغشته به اکسید آهن نسبت به سایر روش­‌های اندازه­‌گیری فسفر فراهم در هر دو روش آزمایشگاهی و شبیه­‌ساز باران بیشتر بود (اختلاف شیب دو خط در در روش نوارهای کاغذی در حدود هشت برابر و برای سه روش دیگر در حدود دو تا سه برابر) و ضریب تبیین بالایی برای تمام آن­‌ها به‌­دست آمد (بالای 82 درصد)، روش نوارهای کاغذی برای تعیین غلظت آستانه­ زیست­محیطی فسفر نسبت به‌­ سایر روش‌­های اندازه­‌گیری فسفر فراهم برتری نشان داد. با توجه به ­این­که برای تمام روش­‌های اندازه­‌گیری، در غلظت 0.36 میلی­‌گرم بر لیتر فسفر رواناب محلول نقطه شکستگی مشاهده شد، نتیجه­‌گیری می‌­شود که این غلظت پایین­‌تر از غلظت آستانه زیست­‌محیطی فسفر برای رخد­اد پدیده­ شکفتگی جلبکی قرار دارد.

Keywords:

رواناب , زیست‌محیطی , شکفتگی جلبکی , شبیه‌ساز باران , عصاره‌گیرهای فسفر