بررسی روشهای سنتی حفاظت آب و خاک در استان آذربایجانغربی

انسان در طول حیات برای ادامه زندگی و بقاء خود از منابع طبیعی ( آب و خاک ) همواره استفاده نموده و برای بهتر زندگی کردن طرحها و پروژههای متعددی را اجرا نموده است که بسیاری از آنها مفید فایده بوده و بعضاً منجر به زیاندهی شده و فاقد ارزش اقتصادی بوده است . افزایش جمعیت و نیاز به تأمین غذا و امکانات بیشتر برای نسل جدید، تلاشها را مضاعف نموده و بهره برداری از منابع آب و خاک را حتی در مناطق غیر مستعد و نامناسب گسترش داده است . انسان در گذر زمان با آزمون و خطا به نتایجی که امروزه به عنوان یک تجربه مفید و موفق که در شرایط فعلی نیز کاربرد دارد دست یافته و این تجارب تحت عنوان دانش بومی قابل شناسایی و تحقیق است . تجربیات نشان میدهد که دانش بومی با دانش نوین نه تنها در تعارض و تناقض نمیباشد بلکه مکمل خوبی برای دانش امروزی است . در زمینه منابع طبیعی و آب و خاک به دلیل قدمت استفاده از این منابع در گذر زمان اندوختههای علمی فراوانی بدست آمده که در صورت شناسایی و بهرهگیری از آن و تلفیق آن با دانش جدید میتواند تحول اقتصادی و افزایش درآمد را به دنبال داشته باشد . استان آذربایجانغربی از لحاظ دانش بومی بویژه در بخش آب و خاک بسیار غنی بوده و روشهای سنتی فراوانی برای کسب درآمد و تامین معاش توسط ساکنان منطقه شناسایی و مورد استفاده قرار گرفته است که از جمله میتوان به تراس بندی و سکوبندی، موکاری، استخرهای ذخیره آب، گردوکاری، آزاد سازی اراضی و ... اشاره نمود . در زمینه فعالیت های سنتی حفاظت آب وخاک در سطح ایران و دنیا سوابق زیادی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می کنیم . خوشاب یک تکنیک سنتی برای جمع آوری روان آب است که با استفاده از مصالح محلی و بویژه عملیات خاکی در عرض بستر رودها و آبراهههای سیلابی ساخته می شود و قدمت این شیوه سنتی بیش از چهار قرن است، ضریب تولید محصول در انواع خوشاب فرق میکند . بنحویکه با یک بار سیل گیری در زمستان تا 5 برابر، دوبار سیل گیری از 8 تا 12 برابر و سه بار سیل گیری 15 تا 20 برابر میزان بذر کاشته شده محصول برداشت می شود(1997 N.yari ) حبیبی با بررسی روشهای سنتی آبخیزداری در استان کردستان نشان داد که اقدامات آبخیزداری سنتی در مناطق کوهستانی اهمیت ویژه ای داشته و قدمت دیرینه ای دارد و عمده فعالیت های سنتی شامل موکاری، گردوکاری، کاشت توت فرنگی و بادام کاری است که از نسبت فایده به هزینه قابل قبولی برخوردارند ( حبیبی 1375) در کشور مکزیک تراس بندی به شیوه سنتی بر روی شیب های ملایم یا متوسط مناطق کوهپایه ای در سراسر مناطق کوهستانی مرکز و جنوب این کشور به چشم می خورند . در بسیاری از کشورهای آفریقایی از جمله در بوتسواتا، اتیوپی و سودان با ایجاد حفره هایی در کف آبخیزهای طبیعی مشهور به حفیره، روش مناسبی برای ذخیره آب حاصل از سیلاب ابداع نموده اند ( عمادی 1373) در مقالهای با عنوان تکنیک های سنتی سیستم سطوح آبگیر در اراضی کشاورزی چین از عملیات تراس بندی به شیوه سنتی بعنوان یک تکنیک برتر و بهترین راه حل برای کشاورزان نام برده که سابقهای بیش از 1000 سال در حوضه آبخیز رودخانه زرد دارد و وسعتی قریب به 30 میلیون هکتار اراضی تراس بندی موجب افزایش تولید کشاورزی شده است (1997Jin-xing ) طرح هادسون در سال 1982 تحت عنوان علل موفقیت و شکست طرحهای حفاظت خاک و آب مشخص نمود که ساده بودن عملیات و منطبق بودن آنها با دانش بومی شرط اساسی در احداث، بهره برداری و نگهداری از سازه های آب و خاک است در این تحقیق علاوه بر شناسایی شیوه های سنتی استفاده از منابع آب و خاک، عملکرد، معایب و مزایا این روشها مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد، تا بلکه بتوان با بهره گیری از این اندوخته های کهن در جهت بهتر نمودن شیوه های نوین حفاظت آب و خاک اقدام به عمل آورد . اهداف این تحفیق به شرح زیر است . - شناسایی شیوه های سنتی حفاظت آب وخاک - بررسی میزان رضایت مندی بهره برداران از فعالیت های سنتی آب وخاک - شناخت مشکلات موجود در زمینه روس های سنتی آب وخا ک