حدود اختیارات شرکت ملی گاز ایران با بررسی تجربه نروژ و روسیه

در حال حاضر، مدیریت تولید گاز (بخش بالادستی) در اختیار شرکت ملی نفت و مدیریت مصارف گاز (بخش پایین دستی) برعهده شرکت ملی گاز است. درواقع، تامین گاز از شرکتی مطالبه می شود که نقشی در تولید آن ندارد. بهرغم آنکه وزارت نفت با ابلاغ برنامه سالانه تولید و مصرف گاز، هماهنگی حداقلی را بین دو شرکت ایجاد کرده اما کشور بارها شاهد بروز مشکلاتی در زمینه تامین گاز مصارف مختلف داخلی و حتی اختلال در تامین تعهدات صادرات گاز بوده است. برای طراحی مناسب اساسنامه شرکت ملی گاز و تعیین حدود وظایف و اختیارات آن مطالعه ساختار تولید، توزیع و مصرف گاز در نمونه های موفق کشورهای دیگر، ضروری است. بدین منظور ساختار تولید و توزیع گاز در دو کشور نروژ و روسیه مورد مطالعه قرار گرفته است. انتخاب این دو کشور به این دلیل است که این دو کشور دو مسیر مختلف برای توسعه صنعت گاز خود پیش گرفته اند:
۱ . روسیه (گازپروم): مدل یکپارچگی تولید و توزیع گاز (بالادستی و پایین دستی) و تجمیع این دو امر در یک شرکت اتفاق افتاده است.
۲ . نروژ (استاتاویل): مدل ادغام؛ به معنای قرارگیری بخش توزیع گاز در دل شرکت تولیدکننده نفت و گاز انجام شده است. 
هرچند در بررسی اولیه، تصور بر وجود دو مدل متفاوت مدیریت صنعت گاز در نروژ و روسیه بوده است؛ پس از مطالعات تکمیلی ملاحظه شد که مدل ادغام، مدل اولیه کشور نروژ برای مدیریت صنعت نفت و گاز بوده و تا سال های اخیر نیز مورد استفاده قرار می گرفته است؛ اما با گذشت زمان دچار تغییراتی شده و مدل کنونی مدیریت نفت و گاز نروژ متفاوت با مدل ادغام است. مسئله این پژوهش، بررسی حدود اختیارات شرکت ملی گاز ایران است و با همین نگاه به بررسی ساختار حاکمیت کشورهای نروژ و روسیه در حوزه گاز پرداخته است. برای بررسی چگونگی حضور شرکت های ملی گاز و نفت ایران جهت مدیریت صنعت گاز می توان حالات زیر را ارائه داد: - وضعیت فعلی مدیریت صنعت گاز همانطور که ذکر شد، ادامه یابد. - شرکت ملی گاز ایران علاوه بر وظایف فعلی خود، امکان حضور در بالادست صنعت گاز را دارا باشد. - تنها شرکت ملی گاز ایران در بالادست صنعت گاز فعالیت کند. - شرکت ملی گاز و نفت ایران ادغام شده و تحت عنوان یک شرکت فعالیت کنند. پس از بررسی ساختار حاکمیت کشورهای نروژ و روسیه در حوزه گاز، پیشنهادهای زیر ارائه می شود: ۱ . وجود نظام رگولاتوری و رگولاتور قدرتمند لازمه موفقیت هر تغییر ساختاری، ۲ . ضرورت مدیریت واحد صادرات گاز، ۳ . ضرورت استفاده از قدرت  ئوپلیتیکی گاز طبیعی، ۴ . ضرورت وجود رقابت میان شرکت ها. در هریک از سناریوهای مطرح شده برای ساختار نهاد متولی صنعت گاز، وجود نظام رگولاتوری و رگولاتور قدرتمند الزامی است.

Keywords:

حکمرانی , صنعت گاز , نروژ , روسیه و اساسنامه شرکت ملی گاز ایران