عقل جهانداری در اندیشه‌ی ایرانشهری؛ مقایسه‌ی "نامه‌ی تنسر" و "سیاست‌نامه‌ی خواجه‌نظام‌الملک"

هدف پژوهش حاضر بررسی و واکاوی دو متن کهن در اندیشه‌ی سیاسی ایران، یعنی "نامه‌ی تنسر" و "سیرالملوک خواجه ‌نظام ­الملک" به لحاظ پیروی از یک الگوی مشترک در مواجهه با مصایب روزگار خویش و نیز چارچوب‌های مشترک اندیشه سیاسی آنان است. در این راستا، پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی تداوم و بقای اندیشه‌ی سیاسی ایرانشهری، الگوی اندیشه‌ی سیاسی ایرانشهری در تاریخ تمدن ایران و چگونگی ترسیم وجوه اصلی آن را در قالب یک مدل پرداخته است. تحلیل محتوای کیفی این دو اثر با استفاده از "نظریه‌ی بحران توماس اسپریگنز" نشان داد که این دو چهره‌ی تاریخی، در دو برهه‌ی متفاوت از تاریخ ایران­ زمین، در شناسایی چیستی بحران، ریشه­یابی علل و چرایی آن و ارائه‌ی راهکار و چگونگی برون­رفت از آن، به­شیوه­ای مشابه عمل کرده­اند. آن‌ها با بهره‌گیری از میراث عقل جهان‌داری و مؤلفه‌های آن همچون جایگاه برتر فرمانروای آرمانی، بازیابی وحدت در کثرت، حفظ اعتدال و در پیش‌ گرفتن راه میانه، فرزانگی و خرد، دادگری و عدل، پاسداشت سلسله ‌مراتب و انسجام اجتماعی درپی خروج از بحران‌های زمانه‌شان برآمده‌اند.

Keywords:

نامه‌ی تنسر , سیاست‌نامه‌ی خواجه ‌نظام ‌الملک , نظریه‌ی بحران اسپریگنز , عقل جهانداری , اندیشه‌ی‌ ایرانشهری