آفرینش بلاغی با واژگان و اصطلاحات صرف‌ونحو؛ برمبنای بررسی نرم‌افزاری دیوان‌های اشعار فارسی از ابتدا تا دورۀ معاصر

آموزش صرف‌ونحو در مدارس سنتی و در میان علما و شعرا، عمری طولانی دارد و همین امر موجب بازتاب واژگان و اصطلاحات آن به شکلی هنری، در شعر فارسی شده‌ است. بر این مبنا در این تحقیق سؤال این بوده که خلاقیّت شاعرانه در کدام صورخیال محقق شده و چه روابطی میان صور خیال و قواعد نحوی برقرار شده‌ است و کدام شاعران از این ظرفیت بهره برده‌اند. روش تحقیق تحلیلی-توصیفی و مبتنی‌بر مطالعة دیوان‌های شاعران بوده و از نرم‌افزار درج نیز بهره گرفته شده‌ است. این تحقیق نشان می‌دهد که دامنۀ کاربرد واژگان صرف‌ونحو در اشعار فارسی وسیع بوده‌ است. دامنۀ نام‌های شاعرانی که با واژگان این دانش حشر و نشر داشته‌اند، نیز گسترده است و پهنۀ تاریخی وسیعی از قرن پنجم تا دورۀ معاصر را در برگرفته است. هم‌آیندی تصاویرِ مُلهم از صرف‌ونحو یکی از نکات تأمل‌انگیز در اشعار بررسی‌شده است؛ اغلب سه تصویر ایهام، حسن تعلیل و مراعات نظیر با هم تلفیق می‌شود. دایرۀ بلاغی ازلحاظ گوناگونی و تنوع نیز نسبتاً گسترده بوده، عناصری مانند تشبیه، استعاره، کنایه، ایهام، حسن تعلیل، تمثیل، تمثیل رمزی، ارسال‌المثل و چیستان را در برمی‌گیرد. قاعده‌مندی دانش نحو برای اثبات موضوعات و مضامین مدنظر شاعران زمینۀ مناسبی برای تصاویر تمثیلی و تعلیلی بوده‌ است. شکل حروف و کلمات، معانی مختلف آنها و قابلیت تصریف و اشتقاق زمینۀ تشبیه، استعاره، کنایه و ایهام را به وجود آورده‌ است.

Keywords:

شعر فارسی , اصطلاحات صرف‌ونحو , بلاغت