بررسی تطبیقی بیداری اسلامی در اندیشه سیدجمال الدین اسدآبادی و محمد رشیدرضا

اضطراب مواجه با استعمار غرب در قرون جدید و اوضاع پس از آن مانند اشغال سرزمین های مسلمان توسط غیر مسلمان، رشد علم و فناوری و نمود آن در تجهیزات نظامی غرب، به تدریج مستوجب رواج اندیشه ای به نام بیداری اسلامی در بین مسلمانان گشت. برخی متفکران مسلمان نظیر سیدجمال الدین اسدآبادی، محمد عبده و رشیدرضا و . . . بر این باور بودند که علت اصلی قدرت نمایی استعمار غرب و در مقابل عقب ماندگی مسلمانان، فی نفسه از سوی اسلام نیست بلکه ناشی از عدم فهم درست از آیین اسلام است. از این رو سید جمال الدین خواستار نگرش اصلاحی در جهان اسلام شد. این اندیشه اصلاحات، جهت انطباق اسلام و غرب، می بایستی به تاویل عقلانی از دین می پرداخت. لذا عقلانیت، به یکی از ارکان اسلام گرایی جدید در جهان معاصر مبدل شد. در ادامه، برای اشاعه ی چنین دیدگاهی، افرادی چون رشیدرضا، نظریه احیای خلافت اسلامی و بازگشت سیادت صدر اسلام را مطرح کردند. نظریه احیای خلافت اسلامی و بازگشت سیادت صدر اسلام ، تاثیر بسزایی در توسعه اندیشه ی اسلام جهادگرا داشت. یکی از آثار این اندیشه، نگاه جمع گرایانه به ملت های عرب بود که در قالب احیای خلافت اسلامی در جنبش اخوان المسلمین تجلی یافت. اندیشه و پس از آن حرکت بیداری اسلامی در قرون جدید، به عنوان یکی از اساسی ترین مسائل در سطح جهان اسلام، خاورمیانه و بین الملل مطرح می باشد. در این مقاله، سعی برآن است تا روشی توصیفی تحلیلی، همراه با تطبیق دیدگاه دو تن از شخصیت های برجسته در زمینه اندیشه بیداری اسلامی؛ یعنی سیدجمال الدین اسدآبادی و رشیدرضا، به بررسی وجوه اشتراک یا افتراق دیدگاه و آثار نظراتآنان دراین زمینه پرداخته شود. در این زمینه پس از معرفی آن دو، به مولفه هایی که در حیطه اندیشه بیداری بایستی به آنان اشاره کرد، اعم از علل عقب ماندگی مسلمانان، نگرش به اسلام و تجدد، نوع حکومت و راهکار برون رفت از شرایط رکود از زبان این متفکران بازگو خواهیم کرد.

Keywords:

بیداری اسلامی , سیدجمال , رشیدرضا , اسلام , غرب