سمیت نانومواد و عوامل موثر بر آن؛ نانولوله های کربنی و نانوذرات فلزی طلا، نقره، پلاتینیوم: یک مطالعه ی مروری

نانوفناوری علم جدیدی است که به تولید و مطالعه ی موادی با داشتن حداقل یک بعد با اندازه ی کمتر از ۱۰۰ نانومتر می پردازد. این فناوری در حوزه های مختلفی از جمله پزشکی، محیط زیست، صنایع غذایی، تصفیه آب و ... کاربردهای خاص خود را پیدا کرده است. فناوری نانو در کنار مزایا و فرصت های ویژه ای که در علوم مختلف ایجاد می کند، پتانسیل تبدیل شدن به یک آلاینده ی زیست محیطی و ماده ای سمی برای سلامتی انسان و دیگر جانداران را نیز به خصوص با توجه به اندازه ی ابعاد کوچکش از خود نشان داده است. نانولوله های کربنی و نانوذرات فلزی مانند نانوذرات طلا، نقره و پلاتینیوم از جمله نانومواد متداول و پر استفاده در صنایع مختلف هستند که هر کدام آثار سمی مختص به خود را با توجه به عوامل مختلف بر سلامتی انسان ایجاد می کنند. چهار عامل اندازه، بار سطحی، شکل و نوع پوشش نانوماده به عنوان مهمترین عوامل تاثیر گذار بر میزان سمیت شناخته شد. در بین اینها پارامتر اندازه ابعاد ارتباط ثابت و مشخصی با میزان سمیت ندارد، به طوری که در بسیاری از موارد این ارتباط، یک رابطه ی معکوس است و در برخی موارد هم ارتباط مستقیم بین اندازه ابعادنانوماده و میزان سمیت آن وجود دارد. در مورد بار سطحی مطالعات نشان داد که احتمال آسیب زدن به اندام های مختلف بدن و به خصوص سلول ها به علت غالب بودن بار منفی در غشای سلولی از جانب نانوموادی با بار سطحی مثبت بیشتر خواهد بود. در ارتباط با شکل نیز مطالعات حاکی از آن است که هر چه شکل نانوذره به کره نزدیک تر باشد، در صورت نفوذ به بدن، سلول های بیگانه خوار راحتتر آنها را بلعیده و هضم می کنند و نانوموادی مانند نانولوله های کربنی به علت داشتن نسبت ابعادی بالا امکان ایجاد سمیت و خطرات بیشتری دارند. پوشش ها نیز می توانند یکی از بهترین راه ها برای مانع شدن از ایجاد سمیت و واکنش نانوذرات با سلول های بدن باشند. همچنین در بین سه نانوذره ی فلزی طلا، نقره و پلاتینیوم خطرات بالقوه ی نانوذره ی نقره و سمی زایی آن برای اندام ها و سلول های بدن از دو نانوذره دیگر بیشتر ارزیابی شد و در مورد استفاده از آن در نظر گرفتن احتیاط های بیشتر ضرورت دارد. این در حالی است که نانوذرات طلا در بسیاری از موارد در محدوده غیر سمی قرار گرفت و نانوذرات پلاتینیوم از نظر میزان سمیت جایی در بین این دو قطب قرار دارند.

Keywords:

نانومواد , سمیت , نانولوله های کربنی , نانوذرات فلزی , نانوذرات طلا , نانوذرات نقره , نانوذرات پلاتینیوم