بررسی میزان پذیرش اجتماعی استفاده از دوچرخه در سطح کلانشهرها، مطالعه موردی: کلانشهر تهران

به موازات نقش بیشتر خودروها در شهرها و آشکار شدن آثار منفی آن برای ساکنان شهرها و محیط زیست، به تدریج تمایلات عمومی برای کاهش استفاده از این وسیله و جایگزینی آن با روشهای حمل و نقل عمومی و پایدار شکل گرفته است. در این بین، دوچرخه به عنوان یکی از مدهای سفر، مهمترین شیوه حمل و نقل پاک شهری محسوب میگردد که دارای منافع و مزایای متعدد اقتصادی و زیست محیطی است. شهر تهران نیز مشابه تمامی کلانشهرهای بزرگ در حال توسعه، گریبانگیر مشکلات ترافیکی و حمل و نقل به عنوان یک زیرساخت شهری است. این در حالی است که مدهای حمل و نقل پایدار شهری همچون پیادهروی و دوچرخه سواری میتوانند نقش موثری در این زمینه ایفاء نمایند و در حال حاضر جایگاه چندانی در سهم از سفر در این شهر ندارند. این مطالعه، با هدف بررسی میزان پذیرش اجتماعی استفاده از دوچرخه در سطح کلانشهر تهران تدوین شده و از الزامات این مطالعه، رویکردهای رایج کالبد گرا و کم توجهی تحقیقات پیشین به ابعاد اجتماعی و روانشناختی دوچرخه سواری در شهرها است. مبنای مطالعه به کمک روش تحقیق کمی با راهبرد پیمایش و مبتنی بر «مدل گسترده تئوری رفتار برنامهریزی شده» است. تقویت نظری این مدل با اضافه نمودن شاخصههای جدید و مرتبط با محیط مصنوع انجام شده است. ابزار این مطالعه به کمک یک «پرسشنامه محقق ساخته» بوده و تکمیل آن توسط ۴۹۵ نفر از ساکنان مرد کلانشهر تهران به شیوه نمونهگیری طبقهای صورت گرفته است. یافتههای مطالعه با روش تحلیل عاملی تاییدی و مدلیابی معادلات ساختاری نشان داد؛ اولا تمامی پارامترهای به کار رفته در مدل دارای ارتباط معنادار آماری با متغیر وابسته است و همچنین بر خلاف مطالعات قبلی، موضوع دوچرخه در بین ساکنان شهر تهران از وجهه مثبت برخوردار بوده و اولویتهای تصمیمگیری باید در جهت رفع موانع و افزایش مشوقها برای پذیرش عملی استفاده از آن به عنوان یک وسیله حمل و نقل سوق یابد. از بین عوامل روانشناختی تشکیلدهنده رفتار دوچرخه سواری، سلامتی مهمترین مولفه در نگرش به دوچرخه و هنجارها بیشتر از عامل نگرش در رفتار دوچرخه سواری موثر بودهاند. در میزان اثرگذاری هنجارها نیز، بیشترین تاثیر به ترتیب در «هنجارهای تاکیدی» و «هنجارهای توصیفی» مشاهده گردید. «کنترل ادراکی رفتار» نیز نقش اندکی در این زمینه داشته است. مطابق آزمون همبستگی اسپیرمن، ویژگیهای درک شده از مقوله باورهای رفتاری؛ مهمترین عامل شکلدهنده به نگرش بوده اند و مولفههای سلامتی، فایده و ضرورتمندی حمل و نقلی، ارتباط بیشتری با آن داشتهاند. همچنین مشخص گردید که بین ویژگیهای محیط مصنوع و شکلگیری نگرش، ارتباط معناداری برقرار است. در نهایت نتایج به دست آمده از مطالعه، با تحقیقات متعدد کشورهای پیشرو مقایسه شده و پیشنهاداتی نیز ارائه شده است.

Keywords:

پذیرش اجتماعی , تئوری رفتار برنامهریزی شده , مدلیابی معادلات ساختاری , دوچرخه سواری , کلانشهر تهران