تحلیلی بر نگاه دوگانه و متناقض منابع عصر ساسانی درباره اشکانیان (روایات ملی و تواریخ اسلامی)

خدای نامه ها حاصل جریان تاریخ نگاری قرون پایانی حکومت ساسانی هستند. هرچند اصل خدای نامه ها ازمیان رفته اند، اما منابع برگرفته از آنها چون شاهنامه و تواریخ اسلامی دربردارنده نگاه و رویکرد خاص ساسانیان به اشکانیان است؛ بنابراین، مهم ترین منابع برای دستیابی به متاخرترین گزارش های ساسانی درباره تاریخ اشکانیان، نوشته های مورخان اسلامی سده سوم تا پنجم هجری است که مطالب خود را از خدای نامه ها و دیگر نوشته های تاریخی ساسانیان متاخر گرفته اند. در این منابع، ساسانیان نگاه دوگانه و متناقضی به اشکانیان دارند؛ از یک­­سو، مطابق اندیشه سیاسی ایران باستان و سنت های شاهی، اشکانیان در سلسله انساب شاهان اسطوره ای ایران قرارمی گیرند که به­ علت دراختیارداشتن مرکزیت ایران، شایستگی تصاحب قدرت سیاسی را به­دست­آورده بودند؛ از سوی دیگر، نوع حکومت و نگرش دینی آ نها در این منابع، موردنکوهش و مذمت قرارگرفته است. این در حالی است که مطابق شواهد و نشانه های بسیار، در قرون پایانی حکومت ساسانی، خاندان های مهم اشکانی به عنوان صاحب منصبان بلندپایه کشوری و لشکری حضور دارند و منشا خدمات مهم قرارمی گیرند. پژوهش حاضر در پی آن است که با رویکردی توصیفی-تحلیلی به روایت های موجود، نگاه دوگانه و متناقض ساسانیان را درباره اشکانیان تحلیل کند. نتایج نشان می دهد که جعل و تحریف وقایع تاریخ اشکانیان و خلق تضاد و تقابل شدید و اغراق آمیز میان ماهیت دو نظام حکومتی اشکانی و ساسانی در منابع تاریخ­نگارانه عصر ساسانی، معلول جریان تاریخ نگاری ساسانیان در قرون پایانی حکومتشان است.

Keywords:

ساسانیان , تواریخ اسلامی , خدای نامه , روایات ملی , اشکانیان