دگردیسی نماد در اشعار سیاسی نزار قبانی

شرایط پیچیده سیاسی و اجتماعی دوران معاصر و فزایندگی و ریشه داری تناقض­های جامعه در برخی کشورهای عربی، در کنار انگیزه های هنری باعث می شود تا شاعر برای بیان اندیشه های درونی، اصالت بخشی به اثر خود و خلق ابهام ادبی به فراخوانی گنجینه های نمادین سنتی روی آورد؛ از طرف دیگر فراخوانی بیش ازحد برخی نمادهای میراثی و استفاده از دلالت های مشابه در شعر معاصر باعث شده تا پاره ای اوقات دلالت های نمادین چنان بر خواننده ملموس گردد که شعر لحن خطابی­ و گزارشی به خود گیرد؛ از همین روی بهره گیری از شگرد دگردیسی نماد ازجمله شیوه های تازگی و حیات بخشی به عناصر واژگانی و دلالت نمادها به شمار می آید که شاعر توانا و آگاه با بهره گیری از آن به معکوس نمایی و منفی سازی دلالت های شناخته شده روی آورده و آن ها را به گونه ای تغییر می­دهد که نماد از دلالت های جدید و مغایر باحالت اولیه برخوردار می شود. نزار قبانی ازجمله شاعرانی است که گاه جهت ابهام آفرینی هنری و خلق تصاویر پویا و پاره ای برای نشان دادن تناقض های جامعه عربی معاصر با گذشته­ی آنان، به فراخوانی گنجینه های نمادین کهن و برخی عناصر طبیعی روی می آورد و با وارونه سازی و منفی انگاری دلالت ها، نمادهای سنتی را خلقی دوباره می نهد. بر همین اساس دگردیسی نماد به عنوان یکی از اساسی ترین دستمایه های شعر سیاسی قبانی محسوب می گردد. جستار حاضر تلاش می نماید دامنه گونه های دگردیسی نماد در اشعار سیاسی شاعر را مورد ارزیابی قرار دهد و دلالت های پوشیده قصاید وی را آشکار گرداند. نتایج پژوهش نشان از آن دارد که دگردیسی در دلالت های نمادین چهره ها و عناصر طبیعی مرتبط با مفاهیم قهرمانی و شجاعت در شعر قبانی از جایگاه ویژه ای به نسبت دیگر نمونه ها برخوردار است.

Keywords:

دگردیسی , وارونه انگاری , نماد , بازآفرینی سنت , نزار قبانی