ارزشیابی پیامدهای رشد شهری بر خدمت اکوسیستمی ذخیره کربن (مطالعه موردی: زیر حوزه های آبریز شهر کرج)

پیشینه و هدف در دهه ­های اخیر، اکوسیستم ­های طبیعی به دلیل رشد روزافزون جمعیت و افزایش تقاضا به منظور فراهم نمودن امکانات لازم برای تامین رفاه بشر دستخوش تغییرات اساسی شده است. ازآنجایی که این تغییرات عموما با تخریب محیط همراه است، همواره باید نگران خسارات وارد بر اکوسیستمی بود که خود پشتیبان حیات بشر می ­باشد. بنابراین نگهداری و حفاظت از اکوسیستم ها برای دستیابی به تعادل، توازن و هماهنگی بین جامعه انسانی و اکوسیستم و خدمات کارکردی آن­ها حیاتی می ­باشد. خدمات اکوسیستمی پتانسل این را دارد که به عنوان ابزار اصلی برای سیاست گذاری ها و تصمیم گیری ها در سطح جهانی، ملی، منطقه ای و محلی در نظر گرفته شود. با استفاده از خدمات اکوسیستمی، برنامه ­های کاربردی متعددی را از جمله مدیریت پایدار منابع طبیعی، بهینه ­سازی استفاده از زمین، حفاظت محیط زیست، حفاظت و بازسازی طبیعت، برنامه ریزی سیمای سرزمین، راه حل­های طبیعت پایه، حفاظت آب و هوا، کاهش خطر بلایا، آموزش محیط زیست و تحقیقات پیرامونی، می توان به دنبال داشت. بااین حال ارتباط بین فرایندها و عملکردهای اکوسیستمی و رفاه بشر پیچیده بوده و می بایست به منظور ارزیابی این ارتباطات و ارزش گذاری منافع یک رویکرد چندجانبه و پیشگیرانه اتخاذ کرد. هدف از این پژوهش، بررسی روند تغییرات خدمات اکوسیستمی در روند رشد و توسعه شهری، ارزشگذاری خدمات اکوسیستمی و پیامدهای رشد شهری بر خدمت اکوسیستمی ذخیره کربن در محدوده مطالعاتی زیر حوزه­های آبریز شهر کرج در دوره زمانی (قبل و پس از توسعه بی رویه) است. مواد و روش ­ها نقشه سازی خدمات اکوسیستمی ابزاری کارآمد برای بهبود برنامه ریزی سرزمین و کاربری اراضی است. ارزش گذاری این خدمات می­تواند عاملی موثر و روشی امیدوارکننده در تبیین ارتباط بین خدمات، جامعه و اقتصاد بوده و در سیستم هزینه-منفعت سیاست­ گذاری­ ها جهت احیا و مدیریت محیط­زیست نقش موثری داشته باشد. در این مطالعه، به بررسی خدمت ذخیره کربن در سه زیر حوزه آبریز استان البرز، کرج، هشتگرد و اشتهارد پرداخته شد. از آن­جایی که منطقه مورد مطالعه، تقریبا دو سوم فضای استان را در بر می­ گیرد، لذا در بررسی ویژگی ­های منطقه مورد مطالعه همان ویژگی­ های استان البرز ذکر شده است. در راستای این پژوهش، ابتدا نقشه­ های کاربری اراضی محدوده مطالعاتی با استفاده از نرم افزارهای ترست و سامانه اطلاعات جغرافیایی و  تصاویر ماهواره لندست (تصاویر سنجنده TM ماهواره لندست ۵ سال ۱۹۸۸، سنجنده +ETM ماهواره لندست ۸ سال ۲۰۱۸) و روش طبقه بندی نظارت شده برای دو دوره زمانی ۱۹۸۸ و ۲۰۱۸ در چهار طبقه پوشش گیاهی، فضای انسان ساخت، محیط آبی و فضای ساخته نشده تهیه شد. پس از تهیه نقشه کاربری اراضی صحت نقشه ها با استفاده از نرم افزار گوگل ارث و بازدید میدانی موردبررسی قرار گرفت. سپس با استفاده از نقشه کاربری اراضی، نقشه خدمت اکوسیستمی ذخیره کربن با استفاده از نرم­افزار اینوست استخراج و درنهایت با استفاده از اطلاعات میزان کربن خاک، کربن روی زمین، زیرزمین و بافت مرده ارزش گذاری شد. نتایج و بحث نتایج حاکی از آن بود که بیشترین تغییرات در نقشه های کاربری اراضی متعلق به فضای ساخته نشده و فضای انسان ساخت است که به ترتیب کاهش ۱۶ درصدی و افزایش ۱۱ درصدی را نشان می دهد. در خصوص خدمت ذخیره کربن نیز، با توجه به نقشه­ های بدست آمده در دوسال، در بخش مرکزی منطقه که شاهد رشد زمین­ های کشاورزی بوده است، مقدار ذخیره کربن نیز افزایش یافته است. حداکثر ذخیره کربن، با سهم حدودی ۷۸۳۷۷۴۷۰ تن در هکتار در سال ۱۹۸۸ و ۷۲۶۱۸۴۵۰ تن در هکتار در سال ۲۰۱۸، متعلق به حوضه تهران کرج بوده وکمترین با سهم حدودی ۳۶۰۷۸۴۹۷ تن در هکتار در سال ۱۹۸۸ و ۳۴۶۰۶۹۱۳ تن در هکتار در سال ۲۰۱۸، متعلق به اشتهارد است. درمجموع ارزش از حدود ۱۴۱۶۳ میلیارد ریال در تن بر هکتار از سال ۱۹۸۸ به حدود ۱۳۱۶۳ میلیارد ریال در سال ۲۰۱۸ رسیده است که در جهت منفی پیش رفته است. اگرچه در مکان­ های مختلف میزان ذخیره کربن متفاوت بوده و تغییر کرده است، مقدار حداکثری ذخیره کربن در طول این مدت بدون تغییر بوده است؛ چراکه فضای ساخته نشد ه همچنان وجود دارد. نتیجه گیری استفاده از ارزش گذاری خدمات اکوسیستم لزوما به معنی کاهش ارزش خدمت در روند توسعه نیست، بلکه بدین معنا است که با استفاده از این رهیافت می ­توان برای بهبود برنامه ریزی توسعه برای حفظ و بهبود کیفیت اکوسیستم استفاده کرد. درواقع می ­توان گفت که این رهیافت می تواند به عنوان یک حلقه واسط برای پیوند دادن بخش های انسان شناختی و بخش بوم شناختی تحت یک چارچوب برنامه ای و مدیریتی واحد مورداستفاده قرار گیرد. http://dorl.net/dor/۲۰.۱۰۰۱.۱.۲۶۷۶۷۰۸۲.۱۴۰۰.۱۲.۱.۲.۳

Keywords:

خدمات اکوسیستمی , کاربری اراضی , رشد شهری , ترست , سنجش ازدور , کرج