مطالعه تطبیقی ساختار بصری نگاره " آوردن سر ایرج نزد فریدون" در مکاتب دوره صفوی

نگاره­هایی با موضوع ادبیات فارسی و به ویژه داستان های شاهنامه فردوسی از مهم­ترین آثار تصویری با مضمون حماسی در تاریخ نگارگری ایران می­باشند. نگارگری ایرانی همانند شعر و ادبیات فارسی سنت­ها و قوانین خاص خود را داراست، به طوری که نگارگر در تصویرسازی آثار ادبی بیش از آنکه به متن وفادار باشد، قوانین، ویژگی­ها و سنت­های خاص نگارگری دوره خود را در نظر می­گیرد. پژوهش حاضر با عنوان" مطالعه تطبیقی ساختار بصری نگاره " آوردن سر ایرج نزد فریدون" در مکاتب دوره صفوی" نگاهی دارد به بررسی مضامین تصویری و عناصر بصری و ترکیب بندی نگاره­هایی با موضوع مشترک" آوردن سر ایرج نزد فریدون" که در دوره صفوی در کارگاه­های تبریز، شیراز، قزوین و اصفهان تصویر شده­اند. بر این اساس پس از جستجوی ۳۴ نگاره­ با موضوع یادشده، با در نظر گرفتن تاریخ و مشخصات نگاره­ها تعداد۱۱ عدد از آن ها مربوط به دوران صفوی تشخیص داده شده. نظر به موجود نبودن همه نگاره­ها، جامعه آماری به ۷ نگاره از مکاتب مختلف دوره صفوی محدود شد. نگاره­ها به ترتیب دوره زمانی و به لحاظ عناصر تصویری(مضمون و موضوع) در سه وجه واقعی، بیانی و نمادین توصیف و از منظر تمهیدات تجسمی شامل عناصر بصری(خط، رنگ، بافت) و ترکیب بندی(مارپیچ طلایی، مربع شاخص، مستطیل طلایی و خطوط رهنمون گر) مورد تحلیل قرار گرفت. این پژوهش بر اساس روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد تطبیقی با استفاده از مطالعات کتابخانه­ای و مشاهده آثار به شناسایی وجوه تفاوت و شباهت بین نگاره­ها پرداخته است. در نگاره­های ذکرشده به دلیل داشتن موضوع مشترک، مضامین تصویری واحدی بکار گرفته شده است؛ اما به لحاظ تمهیدات تجسمی از ویژگی­های ساختاری کارگاه هنری زمان خود پیروی نموده­اند. یافته­ها نشان می­دهد گرچه نگاره­های مکاتب گوناگون دوره صفوی ویژگی­های متفاوتی دارند، اما در ساختار بصری متاثر از یکدیگر بوده و هر کارگاه متناسب با میزان دسترسی به نسخه­های قبل، از آن ها تاثیر پذیرفته است. این تاثیر منجر به کم شدن ارتباط نگاره با متن اصلی شاهنامه شده است.

Keywords:

Iranian painting , Savafi schools , bringing the head of Iraj , Visual structure , نگاره آوردن سر ایرج برای فریدون , مکاتب صفوی , ساختار بصری , نگارگری