بازشناسی ابعاد و کیفیت های کوچه باغ به عنوان الگویی بومی در روستاها و شهرهای ایران

کوچه باغ، مکانی خاطره انگیز، شاعرانه و فضایی روح نواز و یادآور باغ ها و کوچه های زیباست؛ همچنین در حوزه شعر و ادب، مفهومی آشنا و در معماری و شهرسازی سنتی، الگویی اصیل، فضایی زیبا، هنری و آرامش بخش محسوب می شود؛ الگویی که در دوره حاضر سبک های معماری و شهرسازی غیربومی و غربی جایگزین آن شده و در حال زوال است. مسئله پژوهش حاضر، بی توجهی به باغ ها و فراموشی الگوی کوچه باغ ها در فرایند تحول بافت های مسکونی شهرها و روستاهای ایران در گذر زمان است. توجه به این امر در دوره کنونی از تخریب و نابودی باغ ها و کوچه باغ های موجود پیشگیری می کند؛ چنانچه بعضی از محله ها، شهرها و روستاهای ایران در حال حاضر از باغ ها و کوچه باغ های ارزشمندی برخوردارند که بازشناسی، حفاظت و توجه به آنها برای تعمیق این الگوی ایرانی موثر است. هدف و روش پژوهش بنابراین هدف اصلی این پژوهش، تبیین جایگاه کوچه باغ در شعر و ادب و معماری و شهرسازی ایرانی و ارتباط بین آنهاست. در این زمینه، مهم ترین پرسش مقاله این است که جایگاه کوچه باغ ها در طراحی بافت های محلی و شهری ایران چیست. روش پژوهش، تاریخی تحلیلی با رویکرد کیفی و کمی است که با شیوه های مطالعه اسنادی، کتابخانه ای و بررسی نمونه های موردی و توزیع پرسش نامه و تحلیل های آماری انجام شد. یافته های پژوهش نتایج پژوهش نشان می دهد کوچه باغ ها در سنت معماری و شهرسازی سنتی ایران، بخشی جدایی ناپذیر از بافت های شهری بوده اند و هنوز هم بخشی از ارکان بافت های روستایی و شهری محسوب می شوند؛ چنانکه بافت مصنوع روستاها و شهرها با کوچه باغ ها به طور تدریجی به بافت باغ ها و مزارع متصل شده است. بررسی نمونه موردی کوچه باغ های سردرود با پرسش در قالب طیف لیکرت از مراجعان و کاربران نشان دهنده آن است که کیفیاتی چون هویت و اصالت، سرزندگی، آرامش، زیبایی، دسترسی مطلوب و تعلق خاطر بیشترین امتیاز را دارند. نتیجه گیری کوچه باغ از دوره های گذشته جایگاهی مهم در ادبیات و هنر معماری و شهرسازی ایران داشته و مکانی برای بروز احساسات انسانی و عاطفی بوده است. استفاده از کوچه باغ در شعر و ادبیات ایرانی، برای بیان فضایی آرمانی و عرفانی بوده و همچنین برای توصیف فضای عاشقانه شاعران و سرایندگان استفاده شده است. نگرش انسانی و ادبی و طبیعت محور به فضاهای شهری در روستاها و شهرها به احیای الگوی گمشده کوچه باغ و آفرینش فضاهای شهری آرامش بخش کمک می کند. در این زمینه راهبردهای حفاظت از میراث طبیعی باغ ها و کوچه باغ ها، رعایت حریم و مالکیت، کارآمدسازی باغ ها با الگوی باغ پذیرایی، طراحی شهری کوچه باغ ها، خلاقیت در طراحی کوچه باغ و پیش بینی کوچه باغ در بازآفرینی شهری پیشنهاد می شود.

Keywords:

کوچه باغ , فضای شهری شاعرانه , شعر و ادبیات , الگو , روستاها و شهرهای ایران