مصدریابی تطبیقی روایات ««التبیان»» طوسی در تفاسیر «المصابیح» وزیر مغربی و «جامع البیان» طبری

بازیابی مصادر روایی تفسیر «التبیان» به شناسایی تاریخ شکل­گیری تفسیر شیعه پیش از شیخ طوسی و نیز، نزدیک شدن به منابع اولیه حدیثی کمک می­کند. افزون بر آن، شناسایی مصادر حدیثی راهی برای ارزیابی میزان اعتبار روایات تفسیر «التبیان» است که در ضمن آن، بخشی از تفاسیر مفقود کهن همچون تفسیر وزیر مغربی کشف و بازسازی می­شوند. شیخ طوسی ۱۰۳۴ روایت از ائمه معصومین (ع) در «التبیان» ذکر کرده که مصدر یک چهارم این روایات، مصادر حدیثی و تفسیری شیعی است. یافته­ های تحقیق نشان می­دهد تفسیر جامع البیان طبری، مصدر حدود ۲۵۰ روایت از روایات تفسیر «التبیان» بوده است. تفسیر «المصابیح» وزیر مغربی نیز در ردیف دوم و پس از تفسیر «طبری»، مهمترین منبع روایات «التبیان» است. تفسیر وزیر مغربی با آنکه خود شیعی است، به سبب اتصال با منابع حدیثی و تفسیری اهل سنت، به عنوان منبع واسطه برای «التبیان» عمل کرده است. با این­همه، «نقل به معنا» و تغییر و تحول بسیار در متن روایات «التبیان» و نیز ابوجعفرهایی که کاملا مشخص نیست به معصوم باز می­گردد یا خیر، سبب شکل گیری ۱۴۰ مورد «روایات بدون مصدر» در تفسیر «التبیان» شده است. یافته­ها و مقایسه روایات «التبیان» با مصادر اصلی نشان داد، منظور از «ابوجعفر» در روایات «التبیان»، همیشه امام باقر (ع) نیست، بلکه کنیه «ابوجعفر» مشترک میان امام معصوم، کلبی و طبری است.  

Keywords:

تفسیر «التبیان» , مصدریابی تفاسیر , نقل به معنا , جامع البیان طبری , المصابیح وزیر مغربی