ارزیابی کیفیت آب دریاچه سد کلان ملایر با استفاده از سنجه NSFWQI و پهنه بندی نتایج آن با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی

سابقه و هدف: در سال­های اخیر، تغییرات در مقدار، توزیع و کیفیت آب­های سطحی جهان سبب شده است که به تمام این منابع توجه ویژه­ای شود. بر این اساس چه از لحاظ اقتصادی و چه از لحاظ توسعه اجتماعی در کشورها، دسترسی به آب با کیفیت خوب و بررسی ظرفیت آن دارای اهمیت است. هدف از این مطالعه، بررسی کیفیت آب با استفاده از سنجه کیفیت آب موسسه ملی بهداشت امریکا  (NSFWQI) ۱ و پهنه بندی آن در نمونه­های آب سطحی برداشت­شده از دریاچه پشت سد کلان ملایر بوده است. مواد و روش­ها: به­منظور بررسی کیفیت آب دریاچه سد، در مجموع ۱۹ نمونه آب در ماه­های اردیبهشت، خرداد، شهریور، مهر و بهمن از نقاط مختلف سد برداشت شد. افزون بر آن، در هر مرحله نمونه برداری، از آب خروجی از سد نیز نمونه تهیه شد. پارامترهای مورد نیاز برای بررسی سنجه کیفیت آب شامل pH، اکسیژن محلول، جامدات کل، نیاز بیوشیمیائی اکسیژن، کدورت، دما، نیترات، فسفات و باکتری­های کلیفرم در نمونه­ها اندازه گیری و تاثیر هر یک از آن­ها بر مقدار پارامترهای سنجه کیفیت آب بررسی شد. همچنین، پهنه­بندی این سنجه در مسیر رودخانه و دریاچه سد با استفاده از نرم افزار Arc GIS در هر یک از مرحله­های نمونه برداری به­صورت جداگانه انجام شد. نتایج و بحث: نتایج به­دست آمده نشان می­دهد که با توجه به بالا بودن بیلان عناصر تغذیه­ای نیترات و فسفات، غلظت این عناصر در جریان ورودی بیشتر از آب خروجی از سد بوده است. همچنین نتایج بررسی باکتری­های کلیفرم نشان داد که دریاچه سد کلان و رودخانه در همه فصل­ها و در تمامی نقاط نمونه برداری، دارای آلودگی میکروبی به کلیفرم ها بیش از حد استاندارد مصرف شرب می­باشد. کمترین مقدار عددی محاسبه شده سنجه کیفیت آب NSFWQI در مسیر رودخانه و دریاچه سد (۱/۵۹) در اردیبهشت ماه و بیشترین مقدار آن (۴/۷۴) در بهمن ماه به­دست آمد. مطابق با نتایج، کیفیت آب خروجی از سد در محدوده متوسط قرار دارد. بالاتر بودن کیفیت آب در بهمن ماه به­دلیل پایین بودن اکسیژن مورد نیاز بیوشیمیایی (BOD) ۲ و بالا بودن میزان اکسیژن محلول بود. میزان اکسیژن محلول در بهمن ماه، بیشترین مقدار را نشان داد که می­تواند ناشی از افزایش قابلیت انحلال اکسیژن به­دلیل کاهش دمای آب و همچنین کاهش فعالیت­های حیاتی (تنفس موجودا زنده و تجزیه مواد آلی) باشد. نتیجه­ گیری: نتایج نشان داد که به­طور کلی کیفیت آب در ایستگاه های مورد مطالعه در فصل زمستان به­دلیل افزایش حجم دبی آب رودخانه و آب ذخیره شده در پشت سد، کاهش دما و کاهش فعالیت­های کشاورزی شرایط مطلوب تری دارد. با توجه به فعالیت کشاورزی در منطقه­های بالادست دریاچه سد و وجود روستاها در مجاورت رودخانه، می­توان نتیجه گرفت که ورود زه آب­های کشاورزی که شامل سم­ها و کودهای شیمیایی و حیوانی می­باشند اساسا موجب ورود آلاینده هایی همچون نیترات و فسفات به رودخانه و سپس به مخزن سد می­گردند.  

Keywords:

سد کلان , کلیفرم , سنجه کیفیت آب , پهنه­بندی