روند تغییرات جمعیت پرندگان آبزی زمستان گذران تالاب های استان فارس: ۲۰۱۸-۱۹۸۸

سابقه و هدف: بهره گیری از اطلاعات سرشماری پرندگان آبزی (آبزی و کنار آبزی) برای محاسبه اندازه و روند تغییرات جمعیت متداول است و به عنوان نشان­گر تغییرات بوم شناختی زیستگاه­ های تالابی در حفاظت از تنوع زیستی اهمیت دارد. تالاب­ های استان فارس از جمله متنوع­ ترین زیستگاه ­های پرندگان آبزی درون سرزمینی ایران هستند که در سال­های اخیر به دلیل کاهش تراز آبی و تغییرات زیستگاهی به شدت تخریب شده و تالاب ­های بین المللی آن در فهرست تالاب­های در معرض تهدید (مونترو) قرار گرفته­اند. در این پژوهش روند تغییرات جمعیت کل پرندگان آبزی استان فارس و تالاب­ های اصلی آن شامل تالاب­های بین­ المللی حوضه بختگان (کمجان، طشک و بختگان)، پریشان و دشت ارژن و تالاب­ های مهم کافتر، مهارلو و دریاچه سد درودزن بررسی شده است. مواد و روش­ ها: نتایج سرشماری پرندگان آبزی مهاجر زمستان گذران استان فارس برای سال­های ۲۰۱۸-۱۹۸۸ از دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست دریافت شد. گرچه سرشماری جمعیت از سال ۱۹۶۷ در استان فارس انجام شده است ولی طی سال­های ۱۹۶۷ تا ۱۹۸۷ سرشماری صرفا به قوها، غازها، مرغابی­ها وچنگرها اختصاص داشت و از سال ۱۹۸۸ میلادی سایر پرندگان آبزی و کنار آبزی  به فهرست سرشماری پرندگان اضافه شدند. داده­ها در دو دوره زمانی بلند مدت ۳۱ ساله (۲۰۱۸-۱۹۸۸) و کوتاه مدت ده ساله (۲۰۱۸-۲۰۰۹) با استفاده از بسته آماری RTRIM برگرفته از نرم افزار ((TRends & Indices for Monitoring Data TRIM در محیط (R) تجزیه و تحلیل شده است. نتایج و بحث: در ۳۱ سال گذشته حدود ۱۴ درصد جمعیت و ۶۷ درصد گونه­های پرندگان آبزی ایران (۱۱۶ گونه از ۱۷۴ گونه ایران) مربوط به استان فارس بوده است. نتایج حاکی از کاهش شدید جمعیت کل پرندگان آبزی مهاجر استان فارس در بلند مدت با شیب ۱۰.۹ درصد (۰.۰۰۰۴±۰.۸۹۱) در سال است و در دوره ده ساله نیز روند کاهش جمعیت شدید و با شیب ۱۱- درصد (۰.۰۰۰۱±۰.۸۹۰) می باشد. تنها تالاب­های مهارلو در بلند­مدت و دریاچه سد درودزن در کوتاه­مدت روند جمعیت پایدار داشتند و در سایر تالاب ها روند کاهش جمعیت ملایم تا شدید بود. بیشترین کاهش جمعیت بلند مدت در تالاب­ های پریشان و دشت ارژن به ترتیب با ۱۳.۹ و ۱۰.۱ درصد مشاهده شد. در کوتاه مدت نیز تالاب پریشان بیشترین کاهش جمعیت با شیب (۰.۰۰۰۱±۰.۸۶۱) ۱۰- درصد در سال را داشته است. نیز بیشترین تعداد گونه­ در دهه ۹۰ میلادی و هم­چنین در سال­ های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۹ مشاهده گردید و پس از این دوره، غنای گونه ای این تالاب ها کاهش یافته است. نتایج نشان داد؛ سهم تالاب­های حوضه بختگان و پریشان از جمعیت کل استان بین ۱۰ تا ۸۸ درصد در نوسان بوده  است و کمترین مقدار سهم جمعیت پرندگان در ده سال اخیر در این دو تالاب شمارش شده است. به نظر می­رسد خشک شدن پهنه­ های آبی و تغییر کاربری اراضی از جمله مهم ­ترین عوامل موثر بر کاهش جمعیت و غنای گونه ای پرندگان آبزی بوده است. این تالاب­ ها در حال حاضر فاقد شرایط احراز معیار ۵ تالاب­های بین­المللی رامسر بر اساس وضعیت پرندگان آبزی بوده و لازم است احیاء و حفاظت مستمر و اثر­بخش از آن­ها در اولویت برنامه­های حفاظت محیط زیست قرار گیرد. نتیجه ­گیری: در سال­ های اخیر تغییرات زیستگاهی ناشی از تغییر رژیم آبی و عوامل انسان­ ساخت باعث کاهش کیفیت  زیستگاه­ های تالابی استان فارس و تغییرات شدید جمعیت پرندگان آبزی شده است. تامین حق ­آبه محیط زیستی مورد نیاز برای پایداری بوم ­شناختی، استقرار نظام مدیریت یک­پارچه بوم­ سازگانی، اجرای برنامه­های مدیریت جامع تالاب­ها و پایش جمعیت مهم­ترین راهبردهای احیاء تالاب­ های مورد مطالعه هستند. نتایج حاصل از این تحقیق می تواند در مدیریت زیست ­بومی تالاب­ها، تدوین و اجرای برنامه احیاء و هم­چنین محاسبه خسارات وارده به تالاب های این استان مورد استفاده قرار گیرد.

Keywords:

سرشماری , پایش جمعیت , تالاب های فارس , بسته آماری RTRIM , رژیم آبی , احیاء جمعیت