تغییرات زمانی رواناب و هدررفت خاک تحت دبی های مختلف جریان در شیارهای کشت گندم دیم

گوناگونی عوامل موثر بر ویژگی ­های خاک منجر به تغییرات زمانی در فرایند فرسایش خاک می شود. این پژوهش با هدف ارزیابی تغییرات زمانی تولید رواناب و هدررفت خاک در نوارهای کشت گندم دیم انجام گرفت. برای این منظور، سه گندم­زار دیم با شیب متوسط ۱۵ درصد و تحت آیش در جنوب غربی استان کرمانشاه انتخاب و در هر زمین شیارهایی به طول پنج متر و عرض ۳۰ سانتی­ متر ایجاد شد. برای بررسی تولید رواناب و هدررفت خاک، از چهار دبی برابر ۰.۵، یک، ۱.۵ و دو لیتر بر دقیقه استفاده شد و مقدار رواناب و هدررفت خاک از شیارها در بازه ­های زمانی پنج دقیقه طی ۶۰ دقیقه در سه تکرار اندازه ­گیری شد. بر اساس نتایج، با افزایش دبی جریان، حجم رواناب و هدررفت خاک در شیارهای کشت افزایش یافت، به­ طوری­ که کمترین مقدار هدررفت خاک در دبی ۰.۵ لیتر بر دقیقه (۲.۶۶ گرم بر متر مربع) و بیشترین مقدار آن در دبی دو لیتر بر دقیقه (۸۵.۳۳ گرم بر متر مربع) مشاهده شد. همچنین، حجم رواناب در دبی ۰.۵ لیتر بر دقیقه کمترین مقدار (۰.۴۷ لیتر) و در دبی دو لیتر بر دقیقه بیشترین مقدار (۷.۶۵ لیتر) بود. مجموع کل رواناب تولیدی پس از مدت زمان ۶۰ دقیقه و همچنین، میانگین رواناب تولیدی در دبی ۰.۵ لیتر بر دقیقه به ترتیب ۱۲.۳۳ و ۱.۰۳ لیتر و در دبی دو لیتر بر دقیقه به ترتیب ۴۳.۸۱ و ۶.۷۹ لیتر بود. تفاوت ­های معنی ­دار در تولید رواناب و هدررفت خاک طی زمان در دبی­ های مورد مطالعه مشاهده شد. تولید رواناب در ابتدای آزمایش اندک بود و با گذشت زمان، بر مقدار آن افزوده شد. الگوی تغییرات زمانی هدررفت خاک متفاوت از تولید رواناب بود، به­ طوری­ که مقدار هدررفت خاک در آغاز آزمایش نسبت به زمان­ های پایانی بیشتر بود که علت آن را می توان به فراهمی زیاد ذرات خاک قابل انتقال در شیارها در ابتدای آزمایش نسبت داد. مقدار هدررفت خاک از آغاز آزمایش تا زمان ۲۵ دقیقه، کاهشی شدیدی یافت و سپس، از الگوی کاهشی تدریجی پیروی کرد و در پایان به مقدار ثابتی رسید. نتایج نشان داد که فرسایش شیاری به شدت تحت تاثیر شدت جریان قرار دارد و مقدار آن طی زمان تغییر می­ کند و این تغییرات مستقل از تولید جریان بوده، به فراهمی ذرات قابل انتقال در شیار وابسته است.

Keywords:

فرسایش خاک , حجم رواناب , فرسایش شیاری , فراهمی ذرات خاک , الگوی کاهشی فرسایش