متوازن سازی ریاضی قابلیت های پارک جنگلی زارع به منظور تخصیص فضا و سرمایه در توسعه گردشگری

سابقه و هدف: در دهه های اخیر، استفاده از روش های برنامه ریزی ریاضی با قابلیت بهینه سازی فرآیندهای تصمیم در شرایط محدودیت منابع و اهداف متضاد رواج یافته اند. بر استفاده از این روش ها در تخصیص زمین به گزینه های کاربری در مناطق جنگلی، برنامه ریزی طرح های کشاورزی-جنگل داری و در ارزیابی گزینه های سرمایه گذاری گردشگری تاکید شده است. این پژوهش بر آن است تا با استفاده از روش برنامه ریزی خطی چند هدفی سطح بهینه سرمایه گذاری و تخصیص زمین برای توسعه فعالیت های گردشگری در محدوده پارک جنگلی زارع به وسعت ۷۳ هکتار در استان مازندران، طبق سه هدف افزایش سود، کاهش فرسایش و افزایش میزان اشتغال را مورد ارزیابی قرار دهد.  مواد و روش ها: اطلاعات مورد نیاز، از نقشه های موجود، سازمان های مربوط و تکمیل پرسش نامه ها از ۱۲۰ گردشگر گردآوری شد. داده های فرسایش بر اساس معیارهای فرسایش در روش FAO طبق نظر کارشناسان از مقیاس ۱ تا ۱۰۰ لحاظ شد. محدودیت های مرتبط با ویژگی های فیزیولوژیکی با ایجاد ۶ حوزه همگن برای تخصیص پنج کاربری سایت ورزشی، پارک کودکان، خورگشت، جنگل گردی و منطقه حفاظت شده اعمال شد. سایر اطلاعات به عنوان ورودی توابع هدف و محدودیت ها به مدل وارد شدند. با حل مدل در نرم افزار Lingo ۱۱ ماتریس بازده (pay off matrix) از بهینه سازی جداگانه اهداف، به منظور ارزیابی تضاد میان آنها تشکیل شد. سپس بر اساس روش وزنی مجموعه ای از جواب های کارا (Efficient set) به دست آمد و در نهایت با روش برنامه ریزی توافقی (compromise programming) بر اساس ترجیح های تصمیم گیران و تنظیم وزن اهداف بهترین جواب انتخاب شد. نتایج و بحث: بر اساس نتایج، با هدف حداکثر کردن سود، درآمد سالانه حدودا برابر ۶/۵ میلیارد ریال و تعداد شغل ۲۳۹ نفر و فاکتور شدت فرسایش ۵/۲۸ واحد تخمین زده می شود. با بهینه سازی جداگانه هدف حداقل کردن فرسایش، مقیاس شدت فرسایش به سبب تغییر سطح و حوزه تخصیص یافته به هر کاربری به ۱۴ کاهش یافت. در این حالت کاهشی به میزان  ۱/۳ میلیارد ریال در سودآوری و ۱۹ نفر در اشتغال قابل مشاهده است. هنگامی که هدف حداکثر سازی میزان اشتغال است، درآمد سالانه تا ۴/۳ میلیارد ریال، از میزان بهینه خود فاصله می‎گیرد. با بهینه سازی همزمان سه هدف، تبادل میان اهداف در میان مجموعه جواب های کارا مشاهده شد، به نوعی که تغییر در سطح بهینگی هر هدف بر میزان تحقق سایر اهداف تاثیر گذاشته است. از میان این مجموعه، الگوهای بهینه سرمایه گذاری با انجام روش برنامه ریزی توافقی با لحاظ کردن ترکیب های مختلف وزنی از دیدگاه سه گروه مدیران پارک، مسئولان گردشگری و متخصصان محیط زیست به دست آمد. بر اساس این نتایج، تغییر وزن اهداف به طور چشمگیری موجب تغییر در میزان مساحت و مکان تخصیص یافته به هر کاربری و سطح سود آوری شد. در حالت افزایش وزن هدف سود آوری نسبت به سایر اهداف، بر اساس ترجیح های فعلی مدیران پارک، میزان سود سالیانه به برآورد اقتصادی سالیانه موجود پارک که معادل ۶/۴ میلیارد ریال در مطالعات جامع آن پیش بینی شده است، منطبق می شود. همچنین مکان کاربری ها به نقاط مورد تقاضای گردشگران، که در پرسش نامه ها ارزیابی شد، تا حد زیادی مطابق است. با برقراری تعادل در اوزان اهداف، بر اساس ترجیح های مسئولان گردشگری، اگرچه میزان درآمد از میزان تخمینی در مطالعات جامع پارک، کمتر می شود، اما سایر اهداف به سطح بهینه خود نزدیکتر می شوند. در نهایت با اعمال ترجیح های متخصصان محیط زیست درصد تخصیص یافته به هر کاربری به نفع کاربری های موافق تر با طبیعت مانند جنگل گردی و حفاظت تغییر می کند.  نتیجه گیری: به طور کلی از آنجاکه در مدیریت منابع طبیعی با اهداف متعدد و اغلب متضاد مواجه هستیم، روش های بهینه سازی چند هدفی در تلفیق با روش های برنامه ریزی توافقی با قابلیت برقراری تبادل میان ترجیح های مدیران و ذی نفعان می توانند، به عنوان ابزاری کارآمد در تسهیل فرآیند سیاست گذاری و تصمیم گیری مورد استفاده قرار گیرند.

Keywords:

پارک زارع , تخصیص منابع , ترجیح های تصمیم گیرندگان , برنامه ریزی چند هدفی , برنامه ریزی مصالحه ای