برآورد نسبت بار کف به بار معلق در رودهای دز و میناب

در اکثر مطالعات منابع آب، مقدار بار کف رودخانه ها به ­صورت نسبتی ثابت از بار معلق در نظر گرفته می شود که معقول نیست. یک روش تعیین دقیق تر این نسبت، استفاده از اطلاعات باتیمتری نهشته های بستر مخازن سدها است. در این پژوهش، نقشه های متوالی تهیه شده از کف مخازن دو سد دز (۱۳۶۲ و ۱۳۷۶) و میناب (۱۳۶۴ و ۱۳۷۷) و آمار رسوب معلق در ایستگاه های ورودی بررسی شد. پس از تعیین محل قله دلتا در مخزن و تفکیک رسوب به دو بخش دلتایی و دریاچه ای روی نقشه ها، حجم رسوب بین دو دوره در هر مخزن برآورد و با لحاظ وزن مخصوص، وزن رسوب محاسبه شد. سپس، تاثیر عواملی از قبیل نشست و فشرده شدن تدریجی نهشته ها، ضریب تله اندازی رسوب سد، تاثیر سهم حوضه بالادست و دامنه های مشرف به مخزن سد در رسوب تعیین شد. از سوی دیگر، رسوبدهی معلق به روش اداره عمران اراضی  در محل ایستگاه های تله زنگ و برنطین (ورودی سدهای مذکور) برآورد شد. در مرحله بعد،  به دو روش الف) لحاظ رسوبات دلتایی و دریاچه ای به ترتیب به ­عنوان بار کف و بار معلق و ب) محاسبه بار کف با کسر رسوب معلق ایستگاه ورودی (با رعایت ضریب اصلاحی مساحت دامنه های مشرف به مخزن سد) از کل رسوب نهشته شده، نسبت بار کف به بار معلق تعیین شد. نسبت بار کف به بار معلق با روش "ب" در دریاچه های سدهای دز و میناب به ­ترتیب ۳۴۸ و ۲۵۱ درصد برآورد شد که ناشی از خطای برآورد رسوب معلق در ایستگاه هیدرومتری ورودی سد بوده و غیرقابل قبول است. نسبت وزنی بارکف به بار معلق در رودهای دز و میناب با روش "الف" به ترتیب ۴۵ و ۵۶ درصد به­ دست آمد. دو عامل عدم اطمینان بسیار مهم در این روش به­ ترتیب ضریب تله اندازی و وزن مخصوص رسوب به ­ویژه رسوب دلتا می باشد. با تغییر ضریب تله اندازی از حدود ۹۵ درصد به ۶۰ درصد، نسبت بار کف به بار معلق در دز از ۴۲ درصد به ۲۳ درصد و در میناب از ۵۳ درصد به ۲۷ درصد کاهش یافت. یک مورد کاهش ۱۴ درصدی وزن مخصوص رسوب دلتایی در سد میناب نیز سبب تقلیل هفت درصدی نسبت بارکف به بار معلق شد. اگرچه اختلاف زیادی بین نتایج در سناریوهای مختلف دیده می شود، حتی کمترین مقادیر به ­دست آمده بسیار بالاتر از رقم های کارشناسی ۲۰-۱۵ درصد متداول در مطالعات منابع آب است.