بررسی مورفولوژی و الگوی پیچان رودی رودخانه زهره در جلگه ساحلی هندیجان

خصوصیات هندسی و مورفولوژیکی هر رودخانه از مشخصه های اصلی آن به شمار می آید که به واسطه آن ها برنامه ریزی مدیریتی حوزه و حفظ منابع طبیعی پیرامون آن ها و مهندسی رودخانه امکان پذیر خواهد بود. از این رو مهم ترین هدف این تحقیق، بررسی مشخصه های هندسی و مورفولوژیکی یکی از رودخانه های مهم و دائمی حوزه خلیج فارس به نام رودخانه زهره است. رودخانه زهره در پایین دست حوزه آبخیز خود به طول ۶۴ کیلومتر در دشت ساحلی هندیجان جریان دارد. دبی بیشینه، متوسط و کمینه این رودخانه به ترتیب ۱۶۹، ۹۰ و ۱۲ مترمکعب بر ثانیه است. جزر و مد با بیشینه دامنه ۲.۷ متر تا فاصله ۱۷ کیلومتری از مصب آن به سمت بالادست نفوذ می کند، لیکن بازگشت و انباشت جریان آب رودخانه در کانال آن، تا محدوده شهری هندیجان اثر می کند. دشت ساحلی هندیجان در پیرامون این رودخانه کانون فعالیت های مهم کشاورزی، شیلاتی، بازرگانی و نظامی بوده و هرگونه تغییر در رژیم و حریم رودخانه زهره، تاثیرات قابل ملاحظه ای در شرایط اقتصادی، اجتماعی و امنیتی منطقه خواهد داشت. در این تحقیق با توجه به شرایط ویژه این دشت ساحلی، سعی شده است با استفاده از GIS و پیمایش های میدانی، خصوصیات هندسی رودخانه در بازه زمانی حدود ۳۵ سال مورد بررسی قرار گیرد. نتایج نشان داده که از سال ۱۹۶۷ تا کنون دو مورد قطع شدگی (Cut off) کانال رودخانه رخ داده و تعداد پیچش ها از ۴۳ به ۴۸ مورد افزایش پیدا کرده است. همچنین ضریب خمیدگی از ۳.۵۹ به ۳.۶۰ کاهش یافته و شعاع انحنای رودخانه و طول موج پیچش ها به ترتیب ۲۶ و ۰.۰۶ درصد افزایش پیدا کرده است. براساس اندازه زاویه مرکزی به دست آمده، این رودخانه طبق رده بندی کورینز در رده رودخانه های پیچان رودی بیش از حد توسعه یافته قرار می گیرد.

Keywords:

دبی بیشینه , دلتای هندیجان , زاویه مرکزی , ضریب خمیدگی , قطع شدگی