کاربرد سازه های سنتی علگه و عل در تقسیم بندی حقآبه اراضی و جلوگیری از فرسایش خندقی (مطالعه موردی دشت گزیر- بندرلنگه)

مطالعه دانش بومی کشور ایران در مدیریت حوزه آبخیز نشان می دهد در هر منطقه از ایران تکنیک های مدیریتی خاصی وجود دارد که قابل اتکاء می باشد، از جمله این مناطق دشت گزیر می باشد. در این منطقه از دوره صفویه، پیش سازه هایی با سنگ و ساروج به نام علگه و عل احداث شده است. علگه برای ایجاد تعادل حقآبه و تقسیم بندی رواناب و سیلاب ناشی از بارندگی به تناسب مالکیت اراضی پائین دست با دریچه و تونل هایی با عرض و طبقات ارتفاعی متفاوت احداث می گردد که بعضی از علگه ها دارای چهار دریچه عمودی طبقه ای و 10دریچه افقی و در مجموع 40دریچه جهت تقسیم و تعادل آب، کاهش سرعت آب، گرفتن رسوبات و گل و لای و مواد همراه رواناب می باشند. در مسائل حقوقی و تنظیم حقآبه اراضی، عرض دریچه ها بین 20سانتیمتر تا یک متر ساخته می شود. عل، آب مازاد از بند آب ها و نخلستان ها که پس از بسته شدن دریچه های علگه به طرف آن هدایت می گردد، نقش کنترل آب سرریز شده از علگه و جلوگیری از فرسایش خندقی را عهده دار می باشد. برای حفاظت از تخریب پایاب بندها و جلوگیری از نفوذ آب در پی و عدم واژگونی از مخلوط کود حیوانی، گل رس و شن استفاده می شود. این پژوهش به روش توصیفی و پیمایشی انجام شد که با توجه به احداث سازه های جدید آبخیزداری در منطقه، مشاهده می گردد سازه هایی که با الگوبرداری از سازه های سنتی طراحی شده پایداری خود را حفظ نموده و سازه هایی که بدون توجه به ساختار سنتی در منطقه احداث شده نتوانسته پایداری خود را حفظ کند، این امر ضرورت توجه به دانش بومی هر منطقه در امور اجرایی به ویژه در مدیریت حوزه آبخیز و ایجاد تعادل پایدار در منابع طبیعی را می رساند.

Keywords:

سازه های سنتی , حقآبه , فرسایش خندقی , دشت گزیر-بندرلنگه