تحلیل نشانه های مضمونی و تصویری در رباعیات خیام و نگاره های حسین بهزاد

روند پیوسته تحولات نگارگری، بیش از آن که در زمینه سبک و اسلوب مکاتب تصویری سده­های متمادی ایران اسلامی باشد، همواره، در ارتباط با ادبیات و بهره­مندی از مبانی زیبایی­شناسی و مضامین شعری آن قابل ملاحظه بوده است؛ هم چون آثار حسین بهزاد که در موانست و هم سخنی­ با رباعیات خیام آفریده شده­اند. لیکن، آنچه در این پیوند تاریخی، سابقه نداشته و سبب تمایز آثار بهزاد از سایر نگاره­ها شده، قرابت موضوعی­شان با اندیشه­های فلسفی خیام است. اندیشه­های پرسشگرانه­ای که اگرچه اغلب با رویکردی خاص پیرامون جهان و انسان هستند، با این حال، نگارگر آن ها را چنان مصور کرده که گویی این آثار ضمن بیان احوال درونی­اش، ترجمان مستقیم اشعار خیام نیز هستند. بر این اساس، پژوهش حاضر به شیوه توصیفی- تحلیلی و با استناد به منابع معتبر کتابخانه­ای- الکترونیکی برآن است تا به شناختی جامع و درکی ژرف­ از نحوه بازنمود مضامین و معانی این رباعیات در آثار بهزاد دست یابد. چنان که واکاوی نشانه­های مضمونی و جوانب تاثیرگذاری شان بر نگاره­ها در قالب نشانه­های تصویری سبب نقد صحیح­تر و خوانش جذاب­تر هر دو متن شعری و دیداری خواهد شد. در این راستا، یافته­های پژوهش گواه آنند که بهزاد، نه­تنها از نشانه­های نمادینی هم چون کوزه، کوزه­گر، کارگاه کوزه­گری، خاک و پیر راوی بهره برده است، بلکه از اصول و قواعد بصری رایج در نگارگری هم تبعیت کرده و با اجتناب از فضای خالی، کاربرد خطوط شکسته تند و تیره در قلم گیری و تضادهای رنگی یا مفهومی در پیش­زمینه و پس­زمینه، توانسته مضامین شعری خیام را صورتی بصری دهد و نگاه مخاطب را تحت تاثیر قرار دهد.    

Keywords:

واژه های کلیدی: خیام , حسین بهزاد , نگارگری , رباعیات , نشانه مضمونی , نشانه تصویری