بررسی منشاء زمین شناسی آلودگی به عنصر بور در چشمه های ایسی سو، شمال ارومیه

چشمه های آبگرم ایسی سو در ۷۰ کیلومتری شمال ارومیه، در شمالی ترین بخش زون سنندج-سیرجان قرار گرفته اند. پی سنگ منطقه را سنگهای دگرگونی پرکامبرین با ترکیب گنایس، شیست و آمفیبولیت تشکیل می دهد که توسط رسوبات جوان تر پوشیده شده است. غلظت بور در چشمه های آبگرم منطقه حداکثر تا  mg/l۴۵۱ است. چشمه ها از نوع Na-(SO۴)-HCO۳ بوده و نسبت Na/Cl در آنها بیش از یک و نسبت ۰.۳۷=B/Cl است، که دلالت بر تاثیر فرایندهای خاص زمین شناسی در تشکیل آنها است. تا زمان انجام این تحقیق، مطالعه ای در مورد منشاء زمین شناسی بور در منطقه صورت نگرفته است. هدف اصلی این مطالعه تعیین عامل یا عوامل زمین شناسی بوجود آورنده غلظت بالای بور در آب این چشمه ها است که موجب بروز مشکلات زیست محیطی متعددی در منطقه گردیده است. طی این تحقیق مشخص گردید که آب های جوی نفوذ یافته، در اثر حرارت ناشی از توده های نفوذی اعماق زمین گرم شده و سپس  به همراه سیال های ماگمایی به بالا صعود می کنند. این آب ها در سطوح بالا در مخازنی با سنگ مخزن دگرگونی، جمع شده و باعث شستشوی فازهای کانیایی حامل  بور در آنها گردیده است. آب حاوی بور از طریق شکستگی ها به سطح زمین می رسد. در منطقه بخشی از این آب  بصورت چشمه آبگرم در سطح زمین جاری می گردد و بخشی نیز از طریق گسل ها، آلودگی را به مناطق همجوار انتقال می دهد. این تحقیق نشان داد که در منطقه دو عامل بیشترین تاثیر را بر مقدار بالای  بور چشمه های ایسی سو دارد: ۱) واکنش متقابل بین سنگ آب در شستشوی فازهای کانیایی ناپایدار حامل بور مثل مسکوویت، تورمالین، بیوتیت و هورنبلند موجود در سنگ های دگرگونی مانند گنیس و میکاشیست و ۲) نفوذ زبانه های سیالات ماگمایی حامل بور مرتبط با فعالیت های آتشفشانی جوان. با توجه به اینکه درجه حرارت بالا نقش زیادی در مقدار شستشوی بور از سنگ های مسیر دارد، لذا حدس زده می شود که مقدار بالای بور این چشمه ها، احتمالا حاکی از وجود پتانسیل های خوبی از مخازن آب گرم در اعماق زمین و همینطور وجود سنگ های با محتوی بور بالا در مسیر صعود این آب ها باشد.  

Keywords:

منشاء زمین شناسی , بور , چشمه های ایسی سو , فازهای کانیایی