اصلاح و احیاء مراتع اشنان خیز، با استفاده از روش بهره برداری

اشنان با نام علمی Seidltizia rosmarinus درختچه ای است پایا، ازخانواده اسفناجیان با برگهای گوشتی و استوانهای ، ساقه صاف و شیری رنگ و از جمله هالوفیت های است که مقاومت بسیار خوبی در مقابل قلیائیت از خود نشان می دهد. این گونه گیاهی بومی نواخی خشک و شور ایران و بسیاری از کشورهای آسیائی و آسیای میانه بوده و عمده رویشگاه های آن در استان اصفهان، یزد، خراسان و کرمان می ابشد. بمواد قلیائی موجود در خاکستر حاصل از سوزاندن شاخ و برگهای نیمه ترگیاه ، که بصورت توده های ححیم و بی شکل در می آید، اصطلاحا « کلیاب» گویند. این ماده قلیائی طبیعی از گذشته های بسیار دور تابحال در صنایع صابون سازی، ابریشم کشی، سفال سازی، شیشه گری، تیزابی کردن برخی از خشکبارها و همچنین به عنوان ماده پاک کننده مورد استفاده واقع می شده است. با توجه باینکه هر ساله در برخی از رویشگاه های اشنان خیز کشور، بهره برداری از این گیاه انجام می گیرد، لذا مقاله حاضر سعی دارد با ارائه روش بهره برداری صحیح در دو مرتع اشنان خیز کاشان (چاق آباد و قولولو)، گامی موثر در جهت اصلاح و احیاء این گونه مراتع بر دارد. بنا به مشاهدات این مطالعه، روش نواری با تناوب 2 ساله و در جهت عمود بر بادهای غالب منطقه، بعنوان تنها روش موفق در این امر شناخته شد ه و در طی این روش تنها، نوارهایی به عرض 100 تا 200 متر بطور متناوب در طول رویشگاه مورد بهره برداری قرار گرفت. کاربست عدم قطع یکسره که در این روش توصیه شده ، امکان بهره برداری همه ساله از رویشگاه را فراهم نموده و زمینه ساز پایداری و احیاء اشنان زارها می باشد. از طرفی اجرای عملیات هرس (در مورد بوته های مسن، با شاخه های چوبی و خشبی) در متابولیسم گیاه موثر بوده و زمینه جوان سازی گیاه را فراهم می آرود که نهایتا منجر به افزایش رشد زایشی و رویشی ( تا 5 برابر میزان نسبت به بوته های که هرس نشدند) گیاه می گردد. همچنین نتیجه حاصل از مقایسه بهره برداری در مناطق مورد مطالعه ( مرتع قولولو دارای سابقه بهره برداری و مرتع چاق اباد، فاقد سابقه بهره برداری) نشان داد، اگرچه درصد بوته های قابل بهره برداری در مرتع قولولو ( در حدود 76%) نسبت به مراتع چاق اباد (تقریبا 90%) کمتر می باشد، لیکن بواسطه عدم سابقه بهره براری از منطقه چاق آباد، میزان تولید کلیاب استحصالی به ازاء هر متر تاج پوشش (80 گرم) کمتر ازنصف مقدار محصول مرتع قولولو (162 گرم) برآورد گردید بر اساس این مشاهدات ، عملیات هرس نه تنها در شادابی و طراوات گیاه موثر بوده و اهداف ذکر شده را تامین می کند بلکه در افزایش تولید کلیاب نیز اثر دو چندان دارد. با توجه به نتایج حاصل اجرای بهره برداری به روش فوق برای اشنان خیزهای کشور توصیه می گردد.