پژوهشی در حقیقت احکام وضعی در اندیشه محقق اصفهانی *

احکام شرعی به تکلیفی و وضعی تقسیم می‎شوند. احکام تکلیفی، احکامی‎اند که به نحو اقتضا یا تخییر به افعال اختیاری بندگان تعلق می‎گیرند، اما احکام وضعی، به طور مستقیم به افعال بندگان تعلق نمی‎گیرند. در اندیشه محقق اصفهانی، حکم تکلیفی عبارت از «الانشاء بداعی جعل الداعی» است. به باور ایشان، احکام وضعی عدد خاصی نداشته و شامل هرحکم غیرتکلیفی می‎شود. پرسش مهم در باب احکام وضعی این است: آیا احکام وضعی، جعل استقلالی دارند یا از احکام تکلیفی انتزاع شده‎اند؟ در صورت دوم، آیا اسناد جعل شرعی به آن ها حقیقی است یا مجازی است؟ در پاسخ به این مسئله، چند دیدگاه در میان اصولیان مطرح است: برخی اصولیان همچون شهید ثانی، شیخ بهایی، فاضل تونی، وحید بهبهانی و دیگران بر این باورند که احکام وضعی نیز همچون احکام تکلیفی، جزء انشائات و اعتبارات شارع اند. بنابراین، اسناد جعل شرعی به آن ها اسناد حقیقی است. اما در مقابل، برخی اصولیان همچون شهید اول، شریف العلماء، شیخ انصاری و دیگران بر این باورند که احکام وضعی از احکام تکلیفی انتزاع شده‎ و اسناد جعل شرعی به آن ها اسناد حقیقی نیست. در مقابل این دو دیدگاه، دیدگاه سومی مطرح است که قائل به تفصیل شده است.

Keywords:

احکام وضعی , احکام تکلیفی , جعل استقلالی , جعل انتزاعی , محقق اصفهانی