تاثیر احداث سد کرخه و عوامل اقلیمی بر رژیم سالیانه، سیلابی و پهنه های سیل گیر رودخانه کرخه

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: رودخانه کرخه به­ عنوان سومین رودخانه بزرگ ایران، همه ساله حجم آب وسیعی را به دشت خوزستان روانه می کند. احداث سد مخزنی کرخه در کنار مزیت­ های متعدد، جریان رودخانه­ را در پایین­دست خود به­ طور گسترده تحت تاثیر قرار می­دهد. نادیده گرفتن اثرات سازه­ ها در حذف یا کاهش جریان­ های رودخانه­ ای و به ­ویژه ظرفیت­ های سیلابی، منجر به سرمایه گذاری در زمینه کشاورزی، صنعت و شهرسازی در حاشیه رودخانه­ ها، پایین دست سدها و نواحی پرخطر در برابر سیل شده است. مواد و روش ها: در مطالعه حاضر به بررسی روند تغییرات رژیم سالانه و سیلابی رودخانه­ کرخه در یک بازه زمانی حدودا ۵۰ ساله و بررسی ارتباط این تغییرات با تاسیس سد کرخه پرداخته شد. بدین منظور از چهار آزمون آماری (Pettitt، SNHT، Buishand، von Neumann) برای بررسی همگنی داده های دبی حداکثر لحظه ­ای و دبی متوسط سالانه در ایستگاه هیدرومتری پایپل و تعیین نقاط تغییر و جهش، استفاده شد. همچنین به ­منظور تعیین نقش پارامترهای اقلیمی بر دبی رودخانه نیز، از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شد. یافته ها: با توجه به آبگیری سد کرخه در سال ۱۳۸۰، نتایج مطالعه نشان داد که میانگین دبی­ های حداکثر لحظه ­ای، در بازه زمانی ۳۲ ساله قبل از افتتاح سد در ایستگاه هیدرومتری پایین دست سد (ایستگاه پای­پل)، برابر با ۱۹۷۶ مترمکعب بر ثانیه و در ۱۶ سال پس از آن که همزمانی با افتتاح سد کرخه نیز دارد، با کاهش چشمگیر ۷۸ درصدی، معادل ۴۱۷  مترمکعب بر ثانیه شده است. لذا با توجه به حذف پیک ­های سیلابی بلافاصله پس از احداث سد کرخه، با قاطعیت می­ توان شاهد تاثیر سد بر مهار پیک­ های سیلابی رودخانه کرخه بود. همچنین نتایج بدست آمده نشان داد که بیشترین همبستگی دبی حداکثر لحظه­ ای در سطح معنی­ داری ۹۵ درصد، با پارامتر SPEI یا خشکسالی هواشناسی می ­باشد. پایش تصاویر ماهواره­ ای نیز نشان می ­دهد که تا قبل از آبگیری سد کرخه (۱۳۸۰)، پهنه های سیلابی در شرایط وقوع سیلاب، پوشیده از آب بوده و پس ازین سال با وجود رخداد سیل و گزارش دبی پیک بالا در رودخانه کرخه، هیچ­گونه آبگیری از رودخانه کرخه در دشت­های سیلابی مشاهده نشده است. نتیجه گیری: رژیم سیلابی رودخانه کرخه در پاییندست سد کرخه، از سال ۱۳۷۶ شاهد روند کاهشی ناشی از تغییرات شاخص خشکسالی اقلیمی بوده که از سال ۱۳۸۰، تحت تاثیر افتتاح سد کرخه از روند ثابتی برخوردار بوده و مهار سیلاب­ ها توسط سد را نمایش می ­دهد.    

Keywords:

Flood Zone , Karkheh Dam , Peak discharge , Satellite Image , SPEI , پهنه سیلابی , تصویر ماهواره ­ای , دبی حداکثر لحظه ­ای , سد کرخه , شاخص خشکسالی SPEI ​​​​​​​