اثر مایکوریزا و پوسته ی‎ تخم‎ مرغ بر صفات رشدی و میزان شاخص خطر گیاه ریحان (Ocimum basilicum L.) تحت شرایط آلودگی خاک به فلزات سنگین

سابقه و هدف: یکی از معضلات جدی جوامع زیستی، آلودگی محیط زیست با فلزات سنگین در پی افزایش فعالیت های صنعتی بدون توجه به ملاحظات زیست محیطی است. با توجه به ماهیت این نوع از آلاینده ها و ماندگاری قابل ملاحظه در اجزای محیط زیست بویژه خاک، نیاز به اصلاح خاک های آلوده جهت کاهش اثرات این آلاینده ها بر گیاهان به عنوان آغازگر زنجیره غذایی، احساس می شود. با توجه به اهمیت استفاده از ضایعات در جهت بازیابی آن ها و همچنین اثرات متفاوت مایکوریزا (قارچ ریشه) در مواجهه با فلزات سنگین، این تحقیق با هدف بررسی اثر پوسته ی تخم مرغ و مایکوریزا بر تغییرات شاخص خطر در گیاه ریحان مد نظر قرار گرفت.مواد و روش ها: این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا تصادفی شامل فاکتورهای خاک (غیرآلوده، آلوده)، پوسته ی تخم مرغ (صفر، ۳ و ۵ درصد وزنی) و قارچ ریشه (عدم تلقیح، تلقیح شده با گونه های Funneliformis mosseae و Rhizophagus irregularis به صورت ترکیبی) در ۳ تکرار (در مجموع ۳۶ واحد آزمایشی) اجرا و گیاه ریحان (Ocimum basilicum L.)، با توجه به سطح برگ زیاد و تولید ماده خشک مناسب، به عنوان گیاه آزمایشی انتخاب گردید. در پایان مولفه های رشد، غلظت عناصر روی، مس، سرب و کادمیوم در گیاه، ضریب انتقال، فاکتور جابجایی، نسبت و شاخص خطر در گیاه مورد ارزیابی قرار گرفت.یافته ها: افزایش سطح آلودگی خاک ارتفاع اندام هوایی را ۵۴ درصد و وزن تر اندام هوایی را ۷۰ درصد کاهش داد. استفاده از پوسته ی تخم مرغ به میزان ۵ درصد در مقایسه با تیمار شاهد در شرایط خاک آلوده باعث افزایش ۳۲ درصد در ارتفاع اندام هوایی گیاه و ۵/۱۶ درصد در وزن تر اندام هوایی گیاه گردید. در مقابل تلقیح قارچ ریشه ارتفاع اندام هوایی را ۷/۲۵ درصد و وزن تر اندام هوایی را ۴۷/۴ درصد افزایش داد. روند نسبتا مشابهی در خصوص وزن خشک اندام هوایی و وزن خشک ریشه مشاهده شد. تحت شرایط آلودگی خاک، کاربرد ۵ درصد وزنی پوسته ی تخم مرغ در مقایسه با عدم مصرف آن، مقدار عنصر روی، مس و کادمیوم در اندام هوایی گیاه را به ترتیب ۷/۱۱، ۱۶/۴ و ۷/۱۶ درصد کاهش داد. در خاک آلوده به فلزات سنگین کاربرد قارچ ریشه باعث کاهش معنی دار غلظت عناصر روی، مس، سرب و کادمیوم در اندام هوایی گیاه به مقدار ۸/۳۳، ۸۷/۲، ۹/۲۵ و ۳/۴۳ درصد گردید. در خاک آلوده بیشترین مقدار شاخص خطر به میزان ۱۴/۲ در تیمار فاقد پوسته ی تخم مرغ و عدم تلقیح با قارچ ریشه مشاهده شد. تحت تاثیر استفاده از ۵ درصد پوسته ی تخم مرغ و تلقیح قارچ ریشه، شاخص خطر به ترتیب ۹/۱۴ و ۳۶ درصد کاهش یافت. با توجه به نتایج بدست آمده استفاده از تیمارهای پوسته ی تخم مرغ و تلقیح قارچ ریشه باعث کاهش شاخص خطر در خاک آلوده گردید که میزان اثر با توجه به نوع عنصر متفاوت گزارش شد. البته در مورد هردو تیمار با توجه به سطح غلظت آلاینده ها، مقدار شاخص خطر مصرف گیاه ریحان به پایین تر از حد مجاز آن نرسید به نحوی که تحت تاثیر کاربرد ۵ درصد پوسته ی تخم مرغ شاخص خطر، ۵۴/۱ و در تیمار تلقیح با قارچ ریشه ۳۱/۱ گزارش گردید. کمترین میزان شاخص خطر در خاک آلوده تلقیح شده با قارچ ریشه به همراه ۵ درصد پوسته ی تخم مرغ به میزان ۱۶/۱ محاسبه گردید.نتیجه گیری: گیاه ریحان کشت شده در خاک آلوده علی رغم موثر بودن تیمارها در کاهش مقدار شاخص خطر، همچنان در حد خطرآفرینی مصرف قرار داشت. در نظر گرفتن نوع و غلظت فلزات سنگین در استفاده بهینه از مواد بازیافتی اصلاحی مانند پوسته ی تخم مرغ و همچنین اصلاحگرهای زیستی مانند قارچ ریشه، می تواند از اهمیت ویژه ای برخوردار باشد.

Keywords:

مایکوریزا , پوسته ی تخم مرغ , ریحان , فلزات سنگین , شاخص خطر