تطبیق ساختار روایت در کتاب ایوب عهد عتیق و «حدیث محنت ایوب» در قصص القرآن عتیق نیشابوری با استفاده از نظریه گره ماس

سرگذشت ایوب پیامبر یکی از روایت های مشترک قرآن کریم و عهد عتیق است که در این دو کتاب به دو شکل متفاوت گزارش شده. روایت عهد عتیق و روایت مفسران قرآن، به رغم شباهت های محتوایی و فرمی، از لحاظ ساختار و سازمان پی رنگ تفاوت هایی دارند. پژوهش حاضر، با استفاده از الگوی روایت شناسانه آلگیرداس ژولین گره ماس و نظریه او درباره نشانه-معناشناسی گفتمان، با روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی تطبیقی ساختار روایت ایوب در عهد عتیق (کتاب ایوب) و یکی از روایت های اسلامی سرگذشت او، یعنی «حدیث محنت ایوب» در تفسیر فارسی کهن موسوم به قصص القرآن اثر ابوبکر عتیق نیشابوری (سورآبادی)، می پردازد. به این منظور، نخست الگوی نقش گزاری، زنجیره روایت، و ساختار پی رنگ در نظریه گره ماس به اختصار شرح داده می شوند؛ سپس، بر اساس آن ها، رویدادها، شخصیت ها، و ساختار روایت ایوب در دو گزارش مذکور بررسی و مقایسه می شوند. در پایان، پژوهش حاضر به این نتیجه می رسد که پی رنگ روایت کتاب مقدس از نوع قراردادی و پی رنگ روایت عتیق نیشابوری از نوع اجرایی است. در هر دو روایت، یهوه/خدا نقش فرستنده را بر عهده دارد، اما بارزترین تفاوت این دو روایت شخصیت شیطان/ابلیس است که در کتاب ایوب نقش گزار نیست ولی در روایت عتیق نیشابوری نقش بازدارنده و فاعل کنش را ایفا می کند. هم چنین، در این دو روایت نقش تخریب کننده به شخصیت هایی متفاوت نسبت داده شده است. واکاوی فرایند نشانه-معناپردازی در تحول ساختار روایت ها و فعل های موثر نیز نشان می دهد که در روایت عتیق نیشابوری نظام کنشی-تنشی و در روایت کتاب مقدس نظام بوشی-تنشی گفتمان غالب را در تولید معنا شکل می دهند.

Keywords:

روایت شناسی , نشانه-معناشناسی گفتمان , ساختار روایت , نقش گزار , الگوی گره ماس , کتاب ایوب , «حدیث محنت ایوب»