دلیل آفرینی های هنری در شعر خاقانی شروانی

دلیل­آفرینی در شعر به­ سبب ویژگی­های تخیل کلام، تاثیرگذاری و افزایش بعد اقناعی، اهمیت بسیار دارد. ازسویی، خاقانی از سخنورانی است که با آگاهی از ظرفیت­های این بیان هنری، توجه ویژه­ای به انواع آن نموده؛ لذا بهره­گیری وی از آرایه­های دلیل­آفرین مذهب کلامی، مذهب فقهی و حسن تعلیل، بسامد بالایی دارد. به­علاوه، دیگر دلیل­آوری­های هنری با زیرساختی بلاغی، در سخن وی نمود بسیار یافته که این مقاله به تحلیل­ آن­ها می­پردازد. فراوانی آرایه­های مذکور تا حدی است که باید دلیل­آفرینی را از عناصر سبک­­ساز خاقانی برشمرد و او را «شاعر دلیل­آفرین» نامید. در این پژوهش کوشیده­ایم، به این سوال اصلی پاسخ دهیم که فراوانی بالای دلیل­آفرینی در شعر خاقانی چه دلایلی دارد؟بدین­منظور، با مطالعه­ دقیق دیوان خاقانی و استخراج انواع دلیل­آفرینی­، دسته­بندی آن­ها و تدبر در احوال و زندگی وی به تحلیل موضوع پرداخته شد.نتیجه­ بررسی­ها آشکار نمود که مهم­ترین اسباب فراوانی دلیل­آفرینی وی، سه نکته­ است: نخست، وی به­ سبب آشنایی با دانش زمانه و برخورداری از ذهن علمی، برای همه سخنانش، دلیل هنری می­آورد تا جنبه­های القایی سخن را افزایش دهد. دوم، در مفاهیم اندرزی و زاهدانه­ای­که تکیه بر عزلت و ترک دنیا دارند نیز با ذکر دلیل، سخن می­گوید تا تاثیر بیشتری بر مخاطب بگذارد. سوم، او خویشتن­ستاست و مدح خویش و قدح دیگری برای مخاطب شعرش، تنها در ساختار دلیل­آفرینی هنری، قابل توجیه است.

Keywords:

خاقانی , بلاغت , دلیل آفرینی هنری