مکان یابی کتابخانه های عمومی در شهر بجنورد با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی

هدف: هدف اصلی این پژوهش مکان یابی کتابخانه­‍ های عمومی در شهر بجنورد بر اساس شاخص ­های مرکزیت، سازگاری و ویژگی­ های طبیعی زمین است. از دیگر اهداف این تحقیق، شناسایی معیارهای اصلی در مکان یابی کتابخانه­ ها، تعیین روش مناسب برای استانداردسازی و وزن­دهی به معیارها و تعریف سناریوهای مناسب برای هر کدام از پهنه­ های منتخب بر اساس ویژگی­ های کالبدی آن است. روش : روش پژوهش حاضر، توصیفی با ماهیت کاربردی و رویکرد کمی است و برای گردآوری­ داده ­های پژوهش از روش  پیمایشی استفاده شده است. برای استانداردسازی نقشه­ های معیارها از توابع فازی، برای وزن دهی به معیارهای مکان یابی از فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی و برای تلفیق معیارها از ترکیب خطی وزن ­دار استفاده شده است. برای وزن ­دهی به معیارها از روش دلفی و ابزار پرسش نامه مقایسه زوجی استفاده شده است که جامعه آماری را خبرگان و کارشناسان مرتبط با امور مکان یابی کتابخانه­ ها تشکیل می ­دهند و ۱۲ نفر  به عنوان نمونه به صورت غیرتصادفی هدفمند انتخاب شده اند. یافته­ ها: یافته ­های تحقیق حاکی از آن بوده است که به طورکلی ازنظر اهمیت وزن نهایی معیارها، تراکم جمعیت، قابلیت دسترسی، فاصله از کتابخانه ­های موجود، نزدیکی به مراکز آموزشی و نزدیکی به مراکز فرهنگی و مذهبی به ترتیب دارای بیشترین اهمیت بوده­ اند. با تلفیق معیارهای درنظرگرفته شده در این تحقیق، ۶ پهنه دارای تناسب بالای مکانی برای کتابخانه بوده است. همچنین با توجه به سرانه استاندارد، شهر بجنورد نیاز به ۳ کتابخانه جدید دارد که با توجه به سیاست­های درنظرگرفته شده می­ توان از بین ۶ پهنه دارای تناسب بالای مکانی انتخاب کرد. اصالت/ارزش: مکان یابی پهنه­ های مناسب برای احداث کتابخانه­ پیش از ساخت کتابخانه می­ تواند از بسیاری از هزینه ­های اضافی جلوگیری کند. علاوه بر این، مکان یابی صحیح­ کتابخانه­ ها می­ تواند در افزایش کارایی کتابخانه­ ها تاثیر بسزایی داشته باشد. با توجه به محدودیت بودجه­ ای و سیاست های تجهیز کتابخانه ­ها، استراتژی ­های مختلفی در زمینه اجاره کردن یک مکان برای کتابخانه یا احداث کتابخانه جدید در نظر گرفته می شود. بنابراین، در این تحقیق با رویکردی نوآورانه بر اساس وضعیت کاربری ­های موجود و کیفیت ابنیه، پیشنهاد ها و سناریوهایی برای احداث و یا اجاره مکان برای کتابخانه در پهنه­ های منتخب ارائه شده است. همچنین، مهم­ترین مسئله­ ای که کمتر بدان توجه داشته­ اند، عدم قطعیت در قضاوت ­ها است. بنابراین، برای رفع این مسئله در این تحقیق از روش تصمیم­ گیری چندشاخصه فازی برای وزن­دهی به معیارها استفاده شده است.  

Keywords:

public libraries , locating (site selection) , Geospatial Information System (GIS) , Fuzzy Analytical Hierarchy process (FAHP) , کتابخانه های عمومی , مکان یابی , سیستم اطلاعات مکانی , فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی