بررسی اثر شیب و ویژگی های خاک در رطوبت خاک در برخی کشتزارهای دیم شمال غرب ایران

  محتوای آب خاک نقشی مهم در رشد گیاه به­ویژه در کشتزارهای دیم مناطق خشک و نیمه خشکایفاء می­کند. آگاهی از عوامل موثر بر میزان نگهداشت آب در خاک برای مدیریت آب حاصل از بارش­آسمانی و هم­چنین درک طیف وسیعی از فرآیندهای هیدرولوژیکی شامل نفوذ، رواناب، و تبخیر و تعرق ضروری است.این متغیر تحت تاثیر هم زمان آب وهوا، ویژگی­های خاک، پوشش زمین و توپوگرافی قرار دارد. در این بررسی، تغییرات محتوای آب خاک در هفت کشتزار گندم دیم با شیب چهار، هشت، ۱۱، ۱۵، ۱۸، ۲۰ و ۲۴ درصد تحت شرایط آیش در غرب استان زنجان مورد بررسی قرار گرفت. محتوای آب خاک در عمق ۲۰ سانتی متر در سه کرت (۵/۱ متر ×۵/۲ متر) با فاصله پنج روز در طول دوره رشد گندم زمستانه از سال ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۵ اندازه گیری شد. محتوای آب خاک تغییرات زیادی را طی دوره پژوهش نشان داد که با تغییر ماهانه بارش همگام بود. تفاوتی معنی­دار بین کشتزار­ها از نظر محتوای آب خاک وجود داشت (۰۱/ ۰P<). محتوای آب خاک از شیب چهار تا ۱۱ درصد به شدت کاهش یافت اما کاهش آن در شیب­های بالاتر (۱۵-۲۴ درصد) ناچیز بود. کاهش در محتوای آب خاک در کشتزار­ها به افزایش رواناب سطحی در آن­ها مربوط بود. ماتریس همبستگی (r) برای تعیین اثرات ویژگی­های کشتزار­ها (درجه شیب و خصوصیات خاک) نشان داد که محتوای آب خاک با درجه شیب، شن، رس، ماده آلی و نفوذپذیری خاک همبستگی معنی­داری در سطح یک درصد دارد. تجزیه وتحلیل رگرسیون چندگانه نشان داد که محتوای آب خاک رابطه­ای معنی­دار با شیب و مقدار شن دارد (۰۱/۰>P و ۷۸/۰=۲R).بر این اساس محتوای آب خاک در کشتزارهای دیم مناطق نیمه­خشک را می­توان با استفاده از درجه شیب و مقدار شن خاک برآورد نمود.

Keywords:

بارندگی , توزیع اندازه ذرات , رواناب سطحی , گندم زمستانی