عوامل فیزیکی تعیین کننده ضریب رواناب در حوزه های آبخیز استان اردبیل

ضریب رواناب به­عنوان معیاری برای ارزیابی پتانسیل تولید سیل حوزه آبخیز مورد استفاده قرار می­گیرد. این عامل به مشخصات حوزه آبخیز بستگی داشته و طی سال دچار تغییرات زمانی می­شود. آگاهی از حوزه­های آبخیز مستعد تولید بیش تر رواناب و زمان وقوع بیش ترین رواناب­، در برنامه­ریزی مدیریت حوزه­های آبخیز نقشی اساسی دارد. در این پژوهش مشخصات فیزیکی و وقایع بارش و رواناب طی دوره بیست ساله (۱۳۸۴-۱۳۶۵) در یازده حوزه­ آبخیز رده چهار در استان اردبیل بررسی شد. مساحت آن­ها بین ۲۵۷ تا ۲۱۸۴ کیلومتر مربع بوده و شیب از ۲۵/۱۶ تا ۳/۳۳ درصد تغییر می­کند. تفاوتی معنی­دار بین ماه­ها از نظر بارندگی (۰۰۱/۰>p)، رواناب (۰۱/۰>p) و ضریب رواناب (۰۵/۰>p) وجود داشت. در برخی حوزه­های آبخیز، رابطه­ای معنی­دار بین رواناب و بارندگی برقرار است که می­تواند به­دلیل ضعف پوشش گیاهی باشد. در اغلب حوزه­های آبخیز، بیش ترین ضریب رواناب در فروردین (۷۰ درصد) و کم ترین آن در شهریور (صفر) می­باشد. این نتیجه به­دلیل فواصل کوتاه رخدادهای بارندگی و ضعف پوشش گیاهی در اوایل بهار می­باشد. در شهریور به­دلیل پوشش گیاهی مناسب، ضریب رواناب کاهش می­یابد. ضریب رواناب تحت تاثیر خصوصیات فیزیکی حوزه­ آبخیز قرار دارد، همبستگی منفی بین ضریب رواناب و مساحت (۸۰/۰-=r)، طول آبراهه (۸۳/۰-=r) و ضریب شکل (۸۲/۰-=r) وجود دارد. با این وجود، این مشخصه تحت تاثیر شیب، ضریب گراولیوس و تراکم آبراهه­ای قرار نگرفت. نتایج نشان داد که در منطقه نیمه­خشک، بیش ترین خطر پتانسیل تولید سیل مربوط به حوزه­های آبخیز با سطح کوچک و غیرکشیده (ضریب گراویلیوس ۲/۱) به­ویژه در اوایل بهار می­باشد.

Keywords:

بارندگی , درجه حوزه آبخیز , خطر پتانسیل تولید سیل , مشخصات فیزیکی حوزه آبخیز