تحلیل و نقد بازتاب گفتمان علوم انسانی اسلامی در کتاب‎های جامعه‎شناسی متوسطه

در جمهوری اسلامی ایران، علوم انسانی اسلامی، به‎منزله یک «پارادایم»، با حمایت نیروهای مذهبی وفادار به حاکمیت در حال تبدیل‎شدن به یک «گفتمان» است. یکی از نهادهایی که در معرض ترویج گفتمان یاد شده قرار گرفته، آموزش‎ و پرورش است. در سال‎های اخیر با تغییرات در کتب مدارس، به‎خصوص رشته علوم انسانی، تلاش زیادی برای نهادینه کردن علوم انسانی اسلامی و تبدیل آن به گفتمان مسلط در این کتاب ها شده است. از قرائن چنین برمی‎آید که از میان آثار مربوط به دانش‎آموزان دبیرستان در رشته علوم انسانی، کتب جامعه‎شناسی این رشته تاثیر قابل‎ملاحظه ای از این گفتمان را داشته است. در این کتب با نقد هستی‎شناسی، معرفت شناسی و روش‎شناسی حاکم بر جامعه غربی، اصول هستی‎شناسی، معرفت‎شناسی و روش‎شناسی علوم انسانی اسلامی مطرح ‎شده است. هدف از این پژوهش آن است که با بهره‎گیری از روش تحلیل گفتمان انتقادی «تئون ون دایک»، بازتاب این گفتمان در کتاب جامعه‎شناسی رشته علوم انسانی تحلیل و نقد شود. ازاین‎رو، تحقیق حاضر از نوع توصیفی−تحلیلی با رویکرد گفتمانی است که به‎صورت تحلیل محتوا انجام خواهد شد. یافته‎های تحقیق بیانگر آن است که براساس چارچوب نظری ون دایک، نویسندگان کتاب‎های جامعه‎شناسی مقطع متوسطه، مطالب کتب را بر پایه رویکرد ایدئولوژیک تنظیم کرده اند. ازاین رو، مولفه‎های مورد نظر ون دایک مانند تعمیم‎دهی، استناد و استفاده از اشارات ضمنی، آشکارسازی، کاربرد عبارت‎های منفی و به‎ویژه قطب‎بندی و غیریت‎سازی نظیر «رهیافت معنوی گرایانه در مقابل رهیافت مادی‎گرایانه»، «انسان غربی در برابر انسان الهی» و «لیبرال دموکراسی در برابر مردم‎سالاری» در جاهای مختلف این کتب قابل مشاهده است.

Keywords:

علوم انسانی غربی , علوم انسانی اسلامی , گفتمان , تئون ون دایک , جامعه‎شناسی