بررسی اثربخشی روش های مرتع داری (تعادلی، طبیعی و مصنوعی) در مدیریت مراتع ییلاقی (مطالعه موردی مراتع گزنک آمل- حوزه آبخیز رودخانه هراز)

مهمترین سیاست اجرایی دستگاه متولی مراتع، تهیه و اجرای طرح های مرتع داری است. اصلاح، توسعه و بهره برداری از مراتع، منوط به شناخت وضعیت موجود مرتع و انتخاب یکی از روش های مرتع داری بر اساس وضعیت مرتع (تعادلی، طبیعی و مصنوعی) و اجرای آن در قالب طرح مرتع داری است. مطالعه پیش رو با هدف بررسی اثربخشی روش های مرتع داری بکار گرفته شده در ۱۶ سامان عرفی اطراف منطقه گزنک از توابع شهرستان آمل در حوزه آبخیز هراز انجام شده است. بر این اساس، ابتدا آمار و اطلاعات مراتع، شامل درصد پوشش تاجی کل و نیز هریک از گونه های مهم خوشخوراک و زیادشونده، وضعیت، گرایش و تولید مرتع در زمان تهیه طرح استخراج و بعد هریک از خصوصیات مذکور در سال ۱۳۹۵ بررسی و ارزیابی شد. برای تجزیه وتحلیل و مقایسه تیمار ها (روش مرتع داری)، تعیین اختلافات و انتخاب بهترین شیوه مرتع داری از آنالیز واریانس داده ها، در قالب طرح کاملا تصادفی با ۳ تیمار (روش مرتع داری تعادلی، طبیعی و مصنوعی) استفاده گردید. برای مقایسه اثر هریک از روش ها در زمان اجرای طرح و در شرایط فعلی بر وضعیت مراتع، گرایش و تولید مراتع، از آزمون مقایسه میانگین دانکن و برای مقایسه ویژگی های کمی که قبل و بعد از اجرای طرح های مرتع داری اندازه گیری شده اند، از آزمون t مستقل دو نمونه ای و برای مقایسه ویژگی های کیفی از آزمون ناپارامتری  Mann-Whitney Uاستفاده شد. محاسبه های آماری و مقایسه میانگین تیمارها با نرم افزار SPSS انجام گردید. نتایج این تحقیق، نشان داد که انتخاب روش های مرتع داری تعادلی و طبیعی برای مراتع با وضعیت خوب و متوسط، تاثیر معنی داری بر پوشش تاجی کل مراتع داشته اما موجب ارتقا درجه وضعیت مراتع و یا افزایش معنی دار درصد پوشش و درصد ترکیب گونه های مهم خوشخوراک مراتع نشده است. بی شک علت آن، اجرای ناموفق برنامه های پیش بینی شده در طرح های مرتع داری است. از سوی دیگر هر چند انتخاب روش مرتع داری مصنوعی در طرح های دارای تیپ های گیاهی ضعیف به درستی انجام نشده، اما در عمل اجرای این طرح ها تاثیر معنی داری بر وضعیت و گرایش مراتع منطقه نداشته است؛ اگرچه درصد پوشش تاجی گونه های نامرغوب مرتعی در آنها با افزایش روبه رو بوده، اما در طول ۲۵ سال اخیر، در کل درصد پوشش تاجی و تولید این مراتع کاهش یافته است. ازاین رو بنظر می رسد اثربخشی طرح های مرتع داری زمانی بیشتر خواهد شد، که طرح ها در حالت تعادل دام در مرتع اجرا شوند.

Keywords:

روش های مرتع داری , مدیریت بهینه , گزنگ , طرح های مرتع داری و وضعیت مرتع