اثر بهره برداری های چرایی بر خصوصیات پوشش گیاهی و خاک مناطق استپی (مطالعه موردی: مراتع استپی ساوه)

شیوه های نادرست و نامناسب بهره برداری از مراتع به ویژه در چنددهه اخیر موجب بروز لطمات شدیدی به عرصه های منابع طبیعی شده است. به همین منظور به مطالعه اثرات سیستم ها و شدتهای مختلف چرایی بر خصوصیات پوشش گیاهی و خاک پرداخته شد. ابتدا با استفاده از روش نمونه برداری سیستماتیک تصادفی پارامترهای درصد پوشش تاجی، تراکم، ارتفاع گونه ها اندازه گیری گردید. برای بررسی تغییرات پارامترهای خاک در هر منطقه ۱۵ پروفیل خاک از عمق ۰ تا ۲۰ سانتی متری به روش سیستماتیک تصادفی برداشت گردید. داده ها پس از جمع آوری در قالب طرح کاملا تصادفی مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. طبق نتایج با گذر از منطقه قرق به سمت مرتع شیرعلی بگلو (چرای مداوم و شدید در طول سال) از درصد پوشش تاجی و تولید گونه های دائمی و به خصوص گونه های شاخص و خوشخوراک کاسته و بر درصد خاک لخت و سنگ و سنگریزه افزوده شده است. مقدار پوشش تاجی گونه های دائمی در سایت های قرق، مرتع نعمتی (چرای تناوبی در طول ۶ ماه فصل چرا)، مرتع چگنه (چرای مداوم در طول ۶ ماه فصل چرا) و مرتع شیرعلی بگلو (چرای مداوم در طول سال) به ترتیب ۲۵/۲۳، ۲۵/۱۴، ۶۶/۶ ، ۶ درصد می باشد. البته در مرتع شیرعلی بگلو اکثر این پوشش را گونه های با کلاس خوشخوراکی III، خاردار و غیر قابل تعلیف تشکیل داده اند. همچنین چرای مداوم و شدید در طول سال باعث حذف گونه های شاخص منطقه و تغییر ترکیب گونه ای شده است. طبق یافته های این پژوهش چرای مداوم و شدید دام باعث افزایش میزان پتاسیم و فسفر خاک شده است. ولی میزان اسیدیته در هیچکدام از مناطق مطالعاتی تفاوت معنی داری نداشته است. میزان نیتروژن و مواد آلی نیز اگر چه در مرتع نعمتی با سیستم چرای تناوبی و با شدت چرای متوسط بیشتر از منطقه شیرعلی بگلو و قرق بوده است ولی مقدار آن معنی دار نشده است. همچنین عدم چرا در قرق باعث افزایش نفوذپذیری خاک گردیده است. اگر چه قرق و چرای تناوبی و با شدت چرای متوسط توانسته پوشش گیاهی را تا حد مطلوبی افزایش دهد ولی نتوانسته تاثیر معنی داری بر خصوصیات شیمیایی خاک داشته باشد. بطور کلی با توجه به اینکه مناطق خشک اکوسیستم های حساس و شکننده هستند باید مدیریت این مناطق شامل ملاحظات اقتصادی و بیولوژیکی باشد.

Keywords:

چرای دام , پوشش گیاهی , خاک , مراتع استپی ساوه , ایران