واکاوی تاریخچه فعالیت دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی و سازمان های اجرایی مرتبط با فرسایش و حفاظت خاک در ایران

فرسایش خاک و رسوب دهی حوزه­های آبخیز گسترده­ترین عوامل تخریب خاک، اراضی و محیط­زیست در ایران هستند. وضعیت بسیار شکننده زیست­بوم، در کنار شرایط اقلیمی خشک و نیمه­خشک در بخش وسیعی از کشور، به همراه وضعیت توپوگرافی و مدیریت نامناسب سرزمین، موجب وقوع انواع فرسایش خاک در گستره وسیعی از کشور ایران شده است. در این مقاله ضمن مرور براوردهای موجود از میزان فرسایش خاک و رسوب دهی، فرسایش آبکندی (خندقی)، فرسایش بادی و دیگر اشکال فرسایش، تاریخچه فعالیت­های آموزشی، اجرایی و پژوهشی در زمینه فرسایش و حفاظت خاک در کشور مورد واکاوی قرار گرفت. همچنین، شماری از قوانین و اسناد ملی مرور شده، و ضمن معرفی برخی کمیته­های ملی، مهم­ترین دستاوردهای آنها ارائه شده است. فعالیت­های آموزشی، اجرایی و پژوهشی در زمینه حفاظت خاک در کشور از اواسط دهه ۱۳۳۰ خورشیدی در ایران آغاز گردید. تحصیلات تکمیلی، انتشارات علمی، مجلات و همایش­ها در یکی دو دهه گذشته توسعه کمی زیادی داشته­اند، اما وضعیتی کیفی آن­ها و تطابق با نیازهای جامعه رضایت­بخش نیست. مراکز تحقیقاتی مرتبط علی رغم تلاش برای پاسخگویی به نیازهای کشور با مشکلات و چالش­هایی درگیر بوده و یافته های پژوهشی آنها نیز چندان اجرایی نمی­شود. بخش اجرایی نیز باتوجه به گستردگی کشور، و شدت و تنوع تخریب­ها از یک سو، و کمبود بودجه و نیروی فنی کارآمد در برخی نقاط کشور، و تکیه بیش از حد به روش های سازه­ای از سوی دیگر، نتوانسته است روند فزاینده تخریب­ها را کنترل کند. به نظر ساختار، روابط و تناسبات سامانه حفاظت و مدیریت خاک در کشور به دلایل متعدد درونی و بیرونی دچار اختلال و ناکارآمدی شده است. راه برون رفت از وضعیت ناپایدار فعلی، ایجاد ساختاری است که در آن نیازها، قوانین و سیاست­های حفاظت و مدیریت خاک در تعامل چندسویه آموزش، تحقیقات و اجرا و با محور قراردادن و مشارکت بهره­برداران شکل بگیرد.

Keywords:

Conferences , Documents and rules , Postgraduate courses , Sediment yield , Soil degradation